معرفی ساز تنبک و تاریخچه آن
موسیقی همواره یکی از تاثیرگذارترین ابزارهای بیان احساس در میان انسانها بوده و در دل خود، فرهنگ و تاریخ ملتها را جای داده است. هر منطقه از جهان، با توجه به پیشینه فرهنگی خود، سازها و سبکهای منحصر به فردی را در موسیقی خود پرورانده است. در میان این سازها، خانواده سازهای کوبهای به دلیل ریتمسازی و ایجاد هماهنگی در اجراها، نقش تاثیرگذاری دارند. یکی از این سازهای برجسته، تنبک است، سازی اصیل و شناخته شده در موسیقی ایرانی که پیشینهای طولانی در هنر موسیقی ایران دارد.
تنبک هم در اجرای گروهی و هم در تکنوازی توانسته جایگاه ویژهای پیدا کند. این ساز با قابلیتهای فنی گسترده و صدادهی متنوع، به هنرمندان این امکان را میدهد تا احساسات پیچیده و ریتمهای متنوعی را به تصویر بکشند. در مقاله معرفی ساز تنبک، به بررسی تاریخچه آن، سبکهای مختلف نواختن آن و نیز تفاوتهای آن با دیگر سازهای ضربی خواهیم پرداخت.
معرفی ساز تنبک
تنبک یکی از سازهای مهم و پرطرفدار در موسیقی ایرانی به شمار میرود. این ساز در دسته سازهای کوبهای قرار دارد و در سبکهایی همچون موسیقی سنتی و دستگاهی ایران کاربرد گستردهای دارد.
تنبک ساختاری استوانهای دارد و معمولاً از چوبهایی مانند گردو، کرمانجی یا آکاسیا ساخته میشود. سطح بالایی آن با پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز یا گاو پوشانده میشود تا امکان تولید صدای مورد نظر فراهم شود. برخی بخشهای بدنه نیز ممکن است از چوبهای سختتر مانند بلوط ساخته شود تا استحکام و کیفیت صدادهی آن افزایش یابد. برای آشنایی با ساختمان تنبک میتوانید به مقاله آشنایی با اجزای تنبک و ساختار آن مراجعه نمایید.
نوازنده برای نواختن تنبک، از انگشتان، کف دست و حرکات دقیق دست استفاده میکند تا طیف متنوعی از صداها را روی پوست ساز ایجاد کند. تکنیکهای خاص نواختن باعث میشود تمبک بتواند در اجرای قطعات ریتمیک، نقش برجستهای داشته باشد.
تنبک، بهعنوان یکی از ارکان موسیقی ایران و سازی با قابلیتهای زیاد در سطح جهانی شناخته شده است و مورد علاقه بسیاری از نوازندگان قرار دارد.
تاریخچه تنبک
تنبک، یکی از سازهای کوبهای ایرانی است که در رده طبلهای جام شکل قرار میگیرد. پیشینه این ساز به دوران باستان باز میگردد و در زبان پهلوی با نام «دمبلک» شناخته میشده است. برخی پژوهشگران معتقدند که نام «تنبک» از همان واژه باستانی مشتق شده و در گذر زمان تغییر یافته است.
دیدگاههای متفاوتی درباره نام این ساز وجود دارد. بهمن رجبی معتقد است که شکل صحیح واژه «تنبک» است و در گفتار عامیانه به صورت «تمبک» تلفظ میشود. برخی نیز آن را واژهای بیمعنا و صرفاً رایج در میان مردم میدانند.
شواهد تاریخی نشان میدهد که این ساز در تمدنهای ایلام، ساسانیان و دوره قاجار کاربرد داشته و حضور مستمر آن در موسیقی ایرانی، گواه اهمیت آن در فرهنگ این سرزمین است. منابعی چون «هزار سال وزن در موسیقی ایران» و «موسیقی بینالنهرین» نیز به کاربرد و قدمت این ساز اشاره کردهاند.
تنبک در شکل امروزیاش از دوره قاجار تثبیت شده و تنها ساز کوبهای ایرانی است که با هر ده انگشت نواخته میشود. تکنیکهایی مانند «تم»، «بک»، «ریز» و «پلنگ» از ویژگیهای خاص آن هستند. این ساز با صدادهی متنوع و قابلیتهای اجرایی بالا، نقش مهمی در موسیقی سنتی ایران ایفا میکند.
دگرگونیهای ساز تنبک در طول تاریخ
در دوران قاجار، تمبک یکی از سازهای اصلی در آیینهای مذهبی همچون تعزیه و دستههای عزاداری بود. علاوه بر آن، در قهوهخانهها و محافل عمومی، نوازندگان با اجرای قطعات شاد با تمبک، فضایی پر جنبوجوش ایجاد میکردند.
با آغاز دوره پهلوی و تحول در موسیقی ایران، تمبک نیز وارد مرحلهای تازه شد. هنرمندانی چون حسین تهرانی با نوآوری در تکنیکها و تربیت نسل جدیدی از نوازندگان، تأثیر بسزایی در توسعه و تثبیت جایگاه این ساز در موسیقی داشتند.
امروزه تمبک در طیف وسیعی از سبکهای موسیقی ایرانی از جمله موسیقی دستگاهی و سنتی، نغمههای محلی، پاپ و سبکهای تلفیقی کاربرد دارد. این ساز حتی در خارج از مرزهای ایران نیز شناخته شده و علاقهمندان بسیاری دارد. امکانات آموزشی متنوع از جمله کلاسهای آنلاین آموزش تنبک در مجموعه سه لا چنگ نیز مسیر یادگیری این ساز را برای هنرجویان داخل و خارج از کشور آسانتر کرده است.
در گذشته، برای ساخت پوست تمبک از پوست حیواناتی مانند بز، گوسفند یا گاو استفاده میشد، اما امروزه نسخههایی با پوست مصنوعی نیز در دسترس است. تمبک با پشت سر گذاشتن دورههای گوناگون تاریخی، همچنان حضوری فعال در موسیقی ایرانی دارد و با ریتم دلنشین خود، گوش علاقهمندان را مینوازد.
تفاوتهای تنبک با سایر سازهای کوبهای
در مسیر آشنایی با ساز تنبک دانستید که این ساز، یکی از سازهای خاص در خانواده کوبهای است که از نظر ساختار، شیوه نواختن و پیشینه فرهنگی، تفاوتهای قابلتوجهی با دیگر سازهای مشابه دارد.
از نظر ساختار، تنبک بدنهای استوانهای دارد که معمولاً از چوبهایی مانند گردو ساخته میشود و سطح آن با پوست حیواناتی چون گوسفند یا بز پوشانده شده است. این در حالی است که دیگر سازهای کوبهای مانند دف، دهل یا طبل ممکن است شکلهای دایرهای، استوانهای یا قابدار داشته باشند و از مواد مختلفی مانند فلز، چوب یا پوست مصنوعی ساخته شوند.
در بخش تکنیک نواختن، تنبک تنها با انگشتان و کف دست نواخته میشود و حرکات دقیق دستها میتوانند تنوع گستردهای از صداها را تولید کنند. در حالیکه سازهایی مثل دف یا نقاره ممکن است با مضراب یا دست نواخته شوند اما تکنیکهای آنها با تنبک تفاوت اساسی دارد.
از نظر ریشه فرهنگی، تنبک ریشهای عمیق در موسیقی ایران دارد و یکی از سازهای مهم در موسیقی سنتی و دستگاهی ایرانی به شمار میرود. در مقابل، دیگر سازهای کوبهای هر یک متعلق به فرهنگها و سبکهای موسیقی متفاوتی هستند.
به طور کلی، تفاوتهای تنبک با دیگر سازهای کوبهای را میتوان در طراحی، جنس پوسته، شیوه اجرا و نقش فرهنگی آن مشاهده کرد. هر ساز کوبهای صدایی خاص تولید میکند و هویت خاص خود را در موسیقی جهان دارد.
سبک های مختلف نواختن تنبک کدامند؟
1. سبک سنتی یا کلاسیک
در این سبک، تنبک بیشتر نقش همراهیکننده با آواز و سازهای ملودیک را دارد. ریتمها ساده، روان و هماهنگ با ساختار موسیقی سنتی ایرانی میباشند. نوازنده بیشتر بر حفظ وزن موسیقی تمرکز دارد تا اجرای تکنیکهای پیچیده. استاد حسین تهرانی از چهرههای برجسته این سبک است.
2. سبک تکنیکی یا آکادمیک
در این سبک، تنوع ضربات و تکنیکهای دست بسیار گستردهتر است. حرکات پیچیدهتر، سرعت بالاتر و ترکیب ریتمهای متنوع از ویژگیهای آن بهشمار میروند. ریز، بک، گلن، پلنگ و ضربات ترکیبی از جمله تکنیکهای مهم در این شیوه هستند. ناصر فرهنگفر و محمد اسماعیلی از اساتید مطرح این سبک میباشند.
3. سبک معاصر
این سبک ترکیبی از سنت و خلاقیتهای فردی نوازنده است. در سبک معاصر، نوازنده آزادانه از مکثها، سکوتها، ریتمهای غیرمتقارن و تغییرات پویا در اجرا بهره میبرد. پژمان حدادی و بیژن کامکار از هنرمندانی هستند که در این سبک نوآوری کردهاند.
4. تکنوازی آزاد
این سبک بیشتر برای اجراهای صحنهای و نمایش مهارتهای فردی طراحی شده است. نوازنده تلاش میکند با اجرای قطعات پر جنبوجوش و ضربات سریع، تواناییهای خود را به رخ بکشد. این شیوه در جشنوارهها و اجراهای تکنوازی کاربرد فراوانی دارد.
5. سبک محلی یا فولکلور
در مناطق مختلف ایران، تنبک با سبکها و الگوهای خاص نواخته میشود. هر منطقه مانند کردستان، لرستان یا جنوب ایران، ریتمها و شیوههای متفاوتی برای نواختن تنبک دارد که با فرهنگ و موسیقی محلی آن ناحیه هماهنگ است.
کلام آخر
در این مقاله به معرفی تنبک و مروری بر تاریخچه ساز تنبک پرداختیم. فراگرفتن شیوه نواختن تنبک از موارد مهم در مسیر یادگیری این ساز میباشد. برای اینکه اصول نوازندگی ساز تنبک و تکنیک های آن را به طور صحیح بیاموزید، باید از اساتید باتجربه و توانا کمک بگیرید. در مجموعه سه لا چنگ مدرسین ساز تنبک از سراسر کشور با سابقهای درخشان در زمینه آموزش آنلاین ساز تنبک سالها است در حال فعالیت میباشند.
تیم ما فرصتی را برای همه علاقهمندان به ساز تنبک در داخل و خارج از کشور فراهم کرده تا بتوانند از طریق آموزش آنلاین با مدرسین ما در ارتباط باشند. برای اینکه بتوانید هنرجوی اساتید مجموعه ما باشید کافی است در وبسایت سه لا چنگ ثبتنام نمایید و به جمع هنرجویان کلاس آنلاین ساز تنبک بپیوندید.
همچنین برای کسب اطلاع از شهریه کلاس موسیقی ۱۴۰۴ و ثبتنام میتوانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در کوتاهترین زمان ممکن با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبتنام در کلاسها فرم زیر 👇 را پر کنید.