آشنایی با ساختمان و اجزای تار

همانطور که می‌دانید ساز تار یکی از پرطرفدارترین سازهای ایرانی در بین علاقه‌مندان به یادگیری موسیقی سنتی می‌باشد. این ساز خوش‌صدا با ذوق و هنر ایرانی ساخته شده است و می‌توان قوس‌ها و ساختار ظریف آن را در معماری و مینیاتور ایرانی مشاهده کرد. ساز تار یک ساز زهی زخمه‌ای است و دارای اجزای بزرگ و کوچکی در ساختمان خود می‌باشد. اگر از علاقه‌مندان به یادگیری تار هستید می‌بایست در ابتدا با ساختمان آن آشنا شوید تا بتوانید ارتباط عمیقی با ساز خود برقرار کنید. بنابراین ما این مقاله را بطور جامع و کامل جهت آشنایی با ساختمان و اجزای تار برای شما به تحریر درآوردیم.

اول از همه بهتر است بدانید که در ساختمان تار از چوب، پوست، شاخ و استخوان استفاده می‌شود. چوب برای ساخت کاسه و دسته تار، استخوان برای نصب بر روی دسته و شاخ برای ساخت شیطانک و خرک کاربرد دارد.

کاسه طنینی تار

یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در ساختمان و اجزای ساز تار کاسه طنینی یا شکم آن می‌باشد. نحوه ساخت و کیفیت این قسمت از تار بر روی صدادهی آن بسیار موثر است. کاسه طنینی یک حالت گلابی شکل دارد و از دو قسمت بزرگ و کوچک تشکیل شده است. معمولا به قسمت کوچک نقاره و به قسمت بزرگ کاسه می‌گویند. دهانه کاسه و نقاره باز است که آن را با پوست می‌پوشانند. کاسه طنینی تار را عمدتا از چوب توت می‌سازند. هر چقدر چوبی که به کار می‌برند کهنه‌تر باشد صدای ساز نیز مطلوب‌تر و بهتر خواهد بود.

خرک تار

برای ساخت خرک در ساز تار معمولا از استخوان یا شاخ بز کوهی استفاده می‌کنند. طول خرک حدود 5 سانتیمتر و ارتفاع آن نیز 2 سانتیمتر می‌باشد. سازندگان تار، خرک را توسط دو پایه کوچکی که دارد بر روی پوست کاسه قرار می‌دهند. بر روی خرک شیارهایی نازکی با فواصل یکسان وجود دارد که سیم‌های تار از درون آنها می‌گذرند. برای ثابت نگه داشتن خرک، تکه‌های کوتاهی از جنس دستان را از حلقه‌های کوچکی که روی خرک وجود دارد عبور می‌دهند و به سیم گیر که در انتهای بدنه کاسه تار قرار دارد وصل می‌کنند.

دسته تار

یکی دیگر از بخش‌های مهم تار که در آشنایی با ساختمان و اجزای تار به آن می‌پردازیم دسته تار است. دسته تار نیز از جنس چوب است و از چوب‌هایی مانند گردو و یا توت ساخته می‌شود. این بخش از تار به صورت یک لوله توپر و نیم‌دایره‌ای می‌باشد و طولی حدود 45 تا 50 سانتیمتر دارد. دسته تار از یک طرف یه نقاره و از طرف دیگر به سرپنجه متصل می‌گردد. در دو طرف دسته دو نوار باریک از جنس استخوان کار می‌گذارند. این دو نوار استخوانی هم زیبایی ظاهری تار را بیشتر می‌کند و هم از فرسایش چوب دسته در اثر حرکت انگشتان دست در هنگام نت‌گیری جلوگیری می‌نماید.

سرپنجه

سرپنجه یا جعبه کوک یکی دیگر از اجزای ساز تار است که به صورت یک جعبه توخالی کوچک می‌باشد. این جعبه در ابتدای دسته تار نصب می‌گردد و 6 عدد گوشی در دو طرف آن قرار می‌گیرند. جنس سرپنجه از جنس همان چوبی است که برای ساخت کاسه طنینی بکار گرفته می‌شود.

سیم‌گیر تار

یکی دیگر از قسمت‌های مهم تار که در مبحث آشنایی با ساختمان و اجزای تار باید بشناسید، سیم‌گیر می‌باشد. سیم گیر یک قطعه کوچ و نیم دایره‌ای است که از جنس چوب ، شاخ بز و یا استخوان می‌باشد. سیم گیر را در انتهای بدنه تار نصب می‌کنند. بر روی سیم گیر شیارهایی وجود دارد که سیم‌ها درون آنها قرار می‌گیرند و گره یک سر سیم دور آنها پیچیده می‌شود. یک نخ که از خرک گرفته شده را نیز داخل شیار وسطی سیم گیر قرار می‌دهند تا خرک را بر روی پوست ثابت نگه دارد.

پرده یا دستان

در ساز تار دستان معمولا از جنس روده حیوانات و یا نخ نایلونی می‌باشد. در ساختمان تار تعداد 28 عدد دستان بر روی دسته تار بسته می‌شود. پرده‌های تار در بعضی نت‌ها بصورت 4لایی و در بعضی دیگر بصورت 3لایی هستند. دستان‌ها را در طول دسته تار با فواصلی نسبتا معین می‌بندند ولی محل قرارگیری آنها ثابت نیست. این بدان معنا است که در بعضی از دستگاه‌ها باید پرده‌ها را جابجا نمود تا بتوان قطعه دلخواه را نواخت.

پوست

در ساز تار وظیفه پوست انتقال ارتعاشات از خرک به کاسه و هوای داخل آن می‌باشد. در ساختمان تار از پوست چهارپایانی مانند بره، بز و یا جنین گوسفند استفاده می‌کنند. پوستی مرغوب است که چربی و سفیدک نداشته باشد و به اصطلاح یک‌دست و  شیشه‌ای باشد. در حال حاضر پوست‌های مصنوعی نیز در بازار موجود می‌باشند اما کیفیت پوست طبیعی را ندارند.

شیطانک تار

شیطانک تار یک قطعه کوچک و باریک از جنس استخوان است که در بالای دسته تار و بین سرپنجه و دسته قرار می‌گیرد. ارتفاع آن حدود 2 میلیمتر است و عرض آن برابر با عرض دسته تار می‌باشد. بر روی شیطانک نیز مانند خرک یک سری شیار جهت عبور سیم‌ها وجود دارد که سیم‌ها را به سمت گوشی‌های کوک هدایت می‌کنند.

گوشی‌های کوک

یکی از حیاتی‌ترین اجزای ساز تار گوشی‌های کوک می‌باشند. ساز تار دارای 6 عدد گوشی است که با تعداد سیم‌های آن برابر است. چرا که هر سیم از یک سمت به سیم گیر و از سمت دیگر به گوشی‌های کوک متصل می‌شود. این گوشی‌ها در دو طرف سرپنجه و بطور مساوی نصب می‌شوند. یک طرف گوشی کوک پهن و یک طرف آن باریک می‌باشد. سیم‌ها را به قسمت باریک گوشی‌ها می‌پیچانند و به سرپنجه متصل می‌کنند. از قسمت پهن گوشی برای کوک کردن ساز استفاده می‌کنند. نوازنده می‌تواند با چرخاندن گوشی کوک سیم را شل و یا سفت کند تا زمانی که آن را بر روی نت مورد نظر تنظیم نماید.

سیم‌های تار

تار دارای 6 عدد سیم فلزی با قطرهای متفاوت است. معمولا سیم‌های اول و دوم سفید رنگ و دارای قطری حدود 1.8 تا 2 میلیمتر می‌باشند. سیم‌های سوم و چهارم نیز زرد رنگ و دارای قطری بین 1.8 تا 2.2 میلیمتر هستند. این سیم‌ها بصورت جفتی بر روی یک نت کوک می‌شوند. به سیم پنجم واخوان می‌گویند که دارای رنگ سفید است و قطر آن نسبت به سیم اول و دوم کمتر می‌باشد ولی از نظر کوک با آنها یکی است. سیم ششم زرد رنگ است و دارای قطری برابر 3.8 میلیمتر است که هم‌صدا با سیم‌های اول و دوم ولی یک اوکتاو بم‌تر کوک می‌شود.

مضراب تار

ساز تار را توسط مضراب می‌نوازند. مضراب یک وسیله کوچک از جنس برنج است و طولی حدود 3 سانتیمتر دارد. برای اینکه نوازنده راحت‌تر بتواند آن را در دست بگیرد بخشی از طول آن را با موم می‌پوشانند.

کلام آخر

همانطور که گفتیم آشنایی با ساختمان و اجزای تار یکی از ابتدایی‌ترین مراحل یادگیری آن است. هر چه بیشتر هنرجو درباره ساختار ساز خود بداند بهتر می‌تواند با آن ارتباط برقرار کند. بنابراین ما سعی کردیم در این مقاله شما را با تار و اجزای آن آشنا کنیم تا مسیر یادگیری و پیشرفت را برای شما هموارتر نماییم. در این مرحله از آموزش می‌توانید از استاد خود بخواهید تا ساختمان تار را به طور کامل برای شما شرح دهد.

در راه یادگیری ساز تار همیشه وجود یک استاد دلسوز و همراه ضروری است. بنابراین اگر به دنبال اساتیدی حرفه‌ای و توانا می‌گردید می‌توانید در مجموعه سه لا چنگ ثبت‌نام کنید و در کلاس‌های آنلاین تار شرکت نمایید. مدرسین ساز تار در مجموعه ما از سراسر کشور و با سابقه‌ای درخشان در امر برگزاری کلاس‌های مجازی، در حال آموزش آنلاین تار به علاقه‌مندان به این ساز می‌باشند. بنابراین می‌توانید با خیالی راحت به جمع هنرجویان ما بپیوندید و از مزایای آموزش آنلاین برخوردار شوید. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام در کلاس‌ها می‌توانید با شماره 91015489-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در اسرع وقت با شما تماس بگیریم.

جهت مشاوره رایگان و ثبت‌نام در کلاس‌ها فرم زیر 👇 را پر کنید.