آشنایی با ساز تار ؛ از ساختار تا حفظ و نگهداری

ساز تار یکی از کهن‌ترین و اصیل‌ترین سازهای ایرانی است و به خانواده‌ی سازهای زهی زخمه‌ی تعلق دارد. این ساز با صدای دلنشینش هنرجویان زیادی را به خود جذب کرده است. در حال حاضر ساز تار یکی از سازهای اصلی گروه‌های موسیقی ایرانی می‌باشد. در ساخت تار از چوب، پوست، زه و استخوان استفاده می‌کنند. برای اینکه این ساز را بهتر بشناسید، قصد داریم در این مقاله به ارائه مطالب مفیدی جهت آشنایی با ساز تار و ساختمان آن بپردازیم.

آشنایی با ساز تار و ساختمان آن

ساختار ساز تار کمی پیچیده می‌باشد و برای ساخت آن حدود یک ماه و نیم تا دو ماه زمان می‌گذارند. ساز تا دارای اجزای متفاوتی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

کاسه طنینی تار

کاسه ساز تار بصورت گلابی شکل و از جنس چوب توت است. این کاسه یک تکه نمی‌باشد و از دو قسمت کاسه بزرگ و کوچک تشکیل شده است. به قسمت بزرگتر اصطلاحا «کاسه» و به قسمت کوچکتر «نقاره» می‌گویند. بر روی دهانه‌ی باز کاسه و نقاره پوست می‌کشند.

پوست

بهترین پوست برای ساز تار، قسمت‌های نازک پوست بز و بره و یا پوست جنین گوسفند است. البته به تازگی از پوست‌هایی از جنس الیاف نیز برای تار استفاده می‌کنند. اما کیفیت پوست طبیعی از مصنوعی بهتر است.

خرک تار

در ساز تار خرک را از استخوان می‌سازند که طولی برابر 5 سانتیمتر و ارتفاعی برابر با 2 سانتیمتر دارد. خرک دارای دو پایه‌ی کوچک است که توسط آنها بر روی پوست کاسه قرار می‌گیرد. بر روی خرک شیارهایی با فواصل منظم ایجاد می‌کنند که سیم‌های تار درون آنها قرار می‌گیرند. برای اینکه خرک را ثابت نگه دارند، تکه‌های کوتاهی از جنس دستان از حلقه‌های کوچکی که روی خرک وجود دارد می‌گذرند و به سیم گیر که در انتهای بدنه کاسه تار قرار دارد وصل می‌شوند.

سیم گیر

سیم گیر یک قطعه کوچک و نیم دایره‌ای شکل است و در انتهای بدنه کاسه تار نصب می‌شود. جنس سیم گیر معمولا از شاخ بز و یا استخوان می‌باشد. روی سیم گیر شیارهایی ایجاد می‌کنند تا سیم‌ها درون آنها قرار بگیرند. یک نخ که از خرک گرفته شده نیز داخل شیار وسطی سیم گیر قرار می‌گیرد و خرک را بر روی پوست ثابت نگه می‌دارد.

دسته تار

دسته تار یک لوله نیم دایره‌ای توپر است که طولی برابر 45 الی 50 سانتیمتر دارد. جنس دسته تار معمولا از چوب گردو یا توت است. انگشت‌گذاری بر روی قسمت تخت آن انجام می‌شود. دستان‌ها را با فواصلی مشخص بر روی آن می‌بندند. در دو طرف طول دسته دو نوار سفید رنگ از جنس استخوان استفاده می‌شود تا از فرسایش چوب آن در اثر تماس انگشتان جلوگیری شود. دسته تار از یک طرف به سرپنجه و از طرف دیگر به نقاره متصل است.

دستان یا پرده‌های تار

به طور معمول تعداد 28 عدد دستان بر روی دسته تار بسته می‌شود. پرده‌ها را بصورت 4 لایه و 3 لایه و بسته به نوع نت آن می‌بندند. جنس دستان از روده تابیده‌ی حیوانات یا نخ نایلون می‌باشد. ضخامت پرده‌ها معمولا در بالای دسته ساز بیشتر و در قسمت پایین دسته کمتر می‌شود. پرده‌های تار متحرک هستند و در دستگاه‌های مختلف آنها را جابجا می‌کنند.

گوشی‌های کوک

ساز تار دارای 6 عدد گوشی از جنس چوب می‌باشد. این گوشی‌ها به صورت میخ‌های بزرگ و با سری پهن ساخته می‌شوند. در واقع سیم‌های تار از یک طرف به سیم گیر و از یک طرف به قسمت باریک گوشی‌های ساز متصل هستند. نوازنده می‌تواند با چرخاندن قسمت پهن گوشی‌ها سیم‌های تار را بر روی نت دلخواه کوک کند.

شیطانک تار

شیطانک تار یک قطعه بسیار کوچک و از جنس استخوان است که در قسمت بالای دسته آن قرار می‌گیرد. عرض آن به اندازه عرض دسته و ارتفاع آن 2 میلیمتر است. روی شیطانک شیارهایی وجود دارد که سیم‌ها از درون آنها عبور می‌کنند و به سمت گوشی هدایت می‌شوند.

تعداد و جنس سیم‌ها

ساز تار دارای 6 عدد سیم فلزی است که به صورت جفتی در کنار هم قرار می‌گیرند. در این ساز سیم اول و دوم سفید رنگ است و بر روی نت دو کوک می‌شوند. سیم سوم و چهارم زرد رنگ و از جنس برنج می‌باشند و آنها را بر روی نت سل کوک می‌کنند.همچنین سیم پنجم نیز سفید رنگ و سیم ششم زرد رنگ است و بر روی نت دو (یک اکتاو بم‌تر از نت دو در سیم‌های اول و دوم) تنظیم می‌شوند.

سرپنجه

سرپنجه یا جعبه کوک یک محفظه تو خالی است و در ابتدای دسته سه تار قرار می‌گیرد. جنس آن از جنس همان چوبی است که کاسه‌ها با آن ساخته شده‌اند. گوشی‌های تار در سرپنجه و دو طرف آن قرار می‌گیرند.

نحوه نگهداری از ساز تار

برای آشنایی با ساز تار بهتر است نحوه صحیح نگهداری از آن را نیز بیاموزید. نگهداری درست از ساز تار باعث افزایش طول عمر آن و حفظ کیفیت صدای ساز می‌گردد. چرا که تار سازی ظریف و چوبی است و احتمال ترک خوردن، شکستن، تاب برداشتن، پوسیدن و پریدن رنگ سطح آن وجود دارد. بنابراین برای محافظت از سازتان می‌بایست از عواملی مانند رطوبت، نور مستقیم، دما، حشرات، چربی و… که باعث آسیب به آن می‌شود دوری کنید. همچنین هنگام جابجا کردن، آن را در قاب مخصوص خود بگذارید تا اگر ضربه‌ای به آن وارد شد صدمه نبیند.

انواع ساز تار

یکی از مهم‌ترین موارد آشنایی با ساز تار شناخت انواع آن است. چرا که اولین قدم برای نواختن تار، انتخاب یک ساز مناسب است. بطور کلی ساز تار را به تار مشقی، معمولی و حرفه‌ای تقسیم می‌کنند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. اینکه شما در چه سطحی از مهارت نوازندگی هستید در انتخاب شما تاثیرگذار خواهد بود. می‌توان تار را بر مبنای نام سازنده آنها نیز تقسیم‌بندی کرد. برای مثال تار یحیی، خجسته، افشاری، شهنواز و کلهر از این نوع دسته‌بندی می‌باشند.

مشخصات یک تار خوب

به طور کلی سازی را مرغوب می‌دانند که صدایی واضح و شفاف تولید کند. یک تار خوب دارای صدادهی مطلوب و بدون صداهای اضافی است. عوامل زیادی در کیفیت ساز تار تاثیر می‌گذارند. اندازه، جنس و وزن کاسه و نقاره، کیفیت پوست، خرک و دسته، ضخامت پرده‌بندی، کیفیت بالای گوشی‌های کوک همگی از عواملی هستند که مرغوبیت یک ساز را رقم می‌زنند. بنابراین موقع خرید ساز تار حتما به این موارد دقت کنید و از استاد خود و یا یک فرد متخصص در این زمینه کمک بگیرید.

کلام آخر

همانطور که دانستید ساز تار دارای بخش‌های مختلفی است که هر کدام وظیفه‌ای را بر عهده دارند. برای آشنایی با ساز تار لازم است ساختمان و اجزای آن و همچنین نحوه نگهداری از تار را بیاموزید. بنابراین ما سعی کردیم در این مقاله شما را با این موارد آشنا کنیم تا ارتباط عمیق‌تری با ساز مورد علاقه‌تان بگیرید.

اگر شما نیز از طرفداران ساز تار هستید و قصد یادگیری این ساز خوش‌صدا را دارید، کافی است در مجموعه سه لا چنگ ثبت‌نام کنید تا به جمع هنرجویان ما بپیوندید. در مجموعه سه لا چنگ بهترین و حرفه‌ای‌ترین اساتید آموزش آنلاین تار از سراسر کشور در حال فعالیت هستند. مدرسین ما در امر آموزش آنلاین بسیار باتجربه و خبره می‌باشند. بنابراین می‌توانید با خیالی راحت به یادگیری این ساز خوش‌صدا بپردازید و از مزایای آموزش آنلاین تار بهره ببرید. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام در کلاس‌ها می‌توانید با شماره 91015489-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در اسرع وقت با شما تماس بگیریم.

جهت مشاوره رایگان و ثبت‌نام در کلاس‌ها فرم زیر 👇 را پر کنید.