ساختمان دف و اجزای آن را بشناسید
ساز دف چیست؟
ساز دف یکی از سازهای پرطرفدار و بومی ایرانی است که به خانواده سازهای کوبه‌ای تعلق دارد. این ساز در بسیار از مناطق ایران و دیگر کشورها نواخته می‌شود و دارای اسامی و اشکال متفاوتی است، اما منظور از دف همان ساز رایج مناطق کردنشین می‌باشد. در این مناطق از ساز دف در مراسم‌های مقدس و مذهبی بهره می‌گیرند و با آداب مخصوص خودش نواخته می‌شود. ما در این مقاله توضیح می‌دهیم که ساز دف چیست و ساختمان دف و اجزای تشکیل‌دهنده آن کدامند.
در ساختار ساز دف از چوب، فلز و پوست استفاده می‌شود و دارای بدنه‌ای دایره شکل است. قطر این بدنه یا کمانه دایره‌ای حدود 60 سانتیمتر می‌باشد. در طول جدار داخلی کمانه، در فاصله‌ای معین، حلقه هایی فلزی نصب شده‌اند و بر یک طرف دهانه پوست کشیده شده است. این ساز با ضربه زدن توسط انگشتان به پوست آن نواخته می‌شود و با حرکت دادن ساز به سمت بالا و پایین می‌توان حلقه‌های درون ساز را نیز به صدا درآورد.
تاریخچه دف
دف سازی است که از زمان‌های قدیم معمول و متداول بوده است و از سازهایی است که همیشه مورد توجه علاقه‌مندان به موسیقی قرار گرفته است. کلمه دف در زبان عبری به معنای کوبیدن است و در هر قوم و قبیله‌ای با توجه به رسوم و سنت‌هایشان جایگاه خاص خودش را داشته است. بنابراین نمی‌توان دقیق گفت ساز دف مال کدام کشور است.
البته گستره جغرافیایی استفاده از دف را می‌توان به کشورهای عربی همچون عربستان و عمان و کشورهای دیگری مانند ترکیه، عراق و آذربایجان نسبت داد. ساز دف در هر کشوری جایگاه خاص خودش را داشته است و ممکن است در قومی برای برپا داشتن جشن و سرور و در قومی دیگر برای اجرا کردن مراسم‌های مخصوص جنگ از دف استفاده می‌کرده‌اند.
در قدیم در برخی قبایل رسم بود که برای دف قربانی کنند و یا در هنگام نواختن دف با قربانی کردن گوسفند نسبت به دف و نوازنده آن ادای احترام نمایند. در حدود هزار و پانصد سال قبل از میلاد مسیح، همراه با سازهای دیگری که نوازندگان می‌نواختند، سازی به نام توف که به احتمال زیاد همان دف می‌باشد نیز همراهی می‌کرده است. همچنین در هزاره سوم قبل از میلاد مسیح ساکنان مصر باستان در معابد خود با سازهای مختلف از جمله دف همراه با صدای انسان مراسم‌های مذهبی را در برابر خدایان بزرگ برگزار می‌کردند.
ساختمان دف
ساز دف نیز مانند سازهای دیگر دارای اجزایی است که در کنار هم باعث تولید صدای دلنواز آن می‌شود. برای اینکه بتوانید با ساز دف بهتر ارتباط برقرار کنید و یادگیری آن برایتان راحت‌تر شود بهتر است با ساختمان دف و اجزای تشکیل‌دهنده آن آشنا شوید.
کمانه یا قاب
کمانه یا قاب دف، همان حلقه چوبی دور ساز است که دارای عرضی به اندازه 5 الی 6 سانتیمتر و قطری برابر 50 تا 55 سانتیمتر می‌باشد. ابتدا و انتهای این کلاف با برشی زاویه‌دار که اصطلاحا به آن برش فارسی می‌گویند به یکدیگر متصل می‌شوند. در یک طرف این کمان دایره‌ای شکل پوستی از جنس پوست حیوانات و یا پلاستیک کشیده می‌شود. ضخامت یک سمت از کمانه با تراشیدن چوب کمتر شده و به 2 الی 3 میلی‌متر می‌رسد و سمت دیگر کمانه اصولا ضخامتی برابر 1.5 سانتیمتر دارد. اصولا پوست با سریش به لبه‌ای که ضخامت کم‌تری دارد می‌چسبد و با گل میخ محکم می‌شود. دف را بر اساس عرض کلاف به دو دسته طوق باریک و طوق پهن تقسیم می‌کنند که معمولا افرادی که دست های کوچکتری دارند از دف‌هایی با طوق باریک استفاده می‌کنند.
همچنین کلاف یا کمانه دف به دو نوع کمانه یک کمه و کمانه دو کمه تقسیم‌بندی می‌شود.
- کمانه یک کمه از یک لایه چوب با ضخامت ۱۵ سانتی متر ساخته می‌شود و وزن آن سبک‌تر است.
- کمانه دو کمه از دو لایه چوب با ضخامتی نصف ساخته می‌شود و این دو لایه چوب بر روی یکدیگر پرس می‌شوند. بنابراین کمانه دو کمه نسبت به کج شدن در برابر فشار وارده از سمت پوستی که بر روی آن کشیده می شود، دارای مقاومت بیشتری است.
پوست
پوست نیز یکی دیگر از اجزای دف است که با ضربه زدن به آن از ساز صدا تولید می‌شود. پوستی که برای ساخت دف استفاده می‌شود می‌تواند طبیعی و یا مصنوعی باشد. برای پوست طبیعی معمولا از حیواناتی مانند بز کوهی، آهو و گوسفند استفاده می‌شود. طبیعتا کیفیت و قیمت پوست طبیعی نسبت به پوست مصنوعی بالاتر است. پوست بز و میش صدای ساز دف را مطلوب‌تر می‌کند و هرچه پوست کهنه‌تر باشد صدای ساز زیباتر خواهد بود. البته دف‌هایی با پوست مصنوعی طرفداران بیشتری دارد و دلیل آن هم عدم جذب رطوبت و تغییر حالت می‌باشد. برای اینکه تشخیص دهید پوست طبیعی، پوست خوب و کهنه‌ای است کافی است مقدار کمی آب به آن بزنید، اگر بوی نامطبوعی حس نکردید این یعنی پوست کهنه می‌باشد. همچنین دقت کنید که پوست در کل سطح دف ضخامت یکسانی داشته باشد.
قلاب
حلقه‌های ساز دف توسط قلاب‌ها به کمانه متصل می‌شوند. قلاب‌ها به صورت زاویه‌دار در قسمت داخلی کمانه نصب می‌گردند. جنس قلاب‌ها معمولا از آهن یا مس است و فاصله آنها با یکدیگر حدود 3 سانتیمتر می‌باشد.
گل میخ
گل میخ‌ها از دیگر اجزای ساختار دف هستند که شکل آنها شبیه به پونز می‌باشد. کاربرد گل میخ‌ها نگه‌داشتن پوست روی کمانه می‌باشد و در مقطع پشتی آن کوبیده می‌شوند. گل میخ‌ها از جنس برنج، آهن یا مس هستند و در جداره بیرون کمانه قرار می‌گیرند.
حلقه
یکی دیگر از اجزای ساختمان دف حلقه یا زنجیر می‌باشد که از جنس فلز برنج، آهن و یا مس هستند. به دف‌هایی که زنجیر دارند دف زنگی نیز گفته می‌شود. قطر حلقه‌ها معمولا 1.5 سانتیمتر است و بصورت زنجیرهای سه یا چهارتایی به یکدیگر متصل شده‌اند. این حلقه‌ها توسط قلاب‌هایی به درون کلاف و با فاصله 3 سانتیمتر از پوست دف وصل می‌شوند. البته باید توجه داشته باشید که همه دف‌ها زنجیر ندارند.
جا دستی یا شستی
در قسمت پشتی کلاف دف یک بریدگی نیم‌دایره‌ای وجود دارد که به آن شستی می‌گویند. این بخش همان‌گونه که از نامش پیداست محل قرار گرفتن انگشت شست نوازنده است.
تسمه چرمى
در مراسم‌های مذهبی مانند ذکر و سماع در خانقاه ممکن است نوازنده دف به مدت طولانی به دف‌نوازی بپردازد. به همین دلیل از تسمه براى جلوگيرى از خستگى مچ دست چپ استفاده مى‌شود.
کلام آخر
در این مقاله شما را با ساختمان دف و اجزای آن آشنا کردیم. همانطور که گفته شد ساز دف یک ساز کوبه‌ای و پرطرفدار است که علاقه‌مندان زیادی تمایل به یادگیری این ساز خوش‌صدا دارند. برای یادگیری ساز دف و تبدیل شدن به یک نوازنده ماهر داشتن یک استاد باتجربه بسیار مهم است. بنابراین بهتر است در انتخاب استاد مناسب بسیار دقت کنید. در مجموعه سه لا چنگ مدرسین ساز دف از سراسر کشور با سابقه‌ای درخشان در زمینه آموزش آنلاین دف سال‌ها در حال فعالیت می‌باشند.
تیم ما فرصتی را برای همه علاقه‌مندان به ساز دف در داخل و خارج از کشور فراهم کرده تا بتوانند از طریق آموزش آنلاین با مدرسین ما در ارتباط باشند. برای اینکه بتوانید هنرجوی اساتید مجموعه ما باشید کافی است در وبسایت سه لا چنگ ثبت‌نام نمایید و به جمع هنرجویان کلاس آنلاین دف بپیوندید. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام در کلاس‌ها می‌توانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبت‌نام در کلاس‌ها فرم زیر 👇 را پر کنید.