آشنایی با سبک های نوازندگی سه تار

همانطور که می‌دانید عوامل زیادی در تاریخچه و سیر تحولی یک ساز نقش دارند. در کشور ایران به دلایل مختلفی سبک زندگی و سلیقه مردم در 150 سال گذشته تغییر کرده است. یکی از این دلایل تاثیرگذار، ورود تکنولوژی‌های جدید مانند رادیو به ایران بود. این عوامل در تحول موسیقی و سبک‌های نوازندگی نقش بسزایی داشتند. در این بین ساز سه تار نیز از این تاثیرات مستثنی نبوده و سبک های نوازندگی سه تار تغییراتی در طول زمان داشته است که ما در این مقاله به بررسی آنها می‌پردازیم.

با توجه به روایات شفاهی و آثار صوتی که از نوازندگان معتبر و قدیمی سه تار موجود می‌باشد، می‌توان تاریخ معاصر نواختن سه تار در ایران را از میرزاعبدالله به بعد در نظر گرفت. این بازه تاریخی که بیش از 150 سال از آن می‌گذرد را به دو دوره کلاسیک و مدرن تقسیم می‌کنند. همانطور که گفتیم با ظهور تکنولوژی، موسیقیدانان و نوازندگان بستر تازه‌ای برای شکوفایی یافتند و سعی کردند خود را با آن وفق بدهند.

برای مثال احمد عبادی اولین کسی بود که برای حل کردن مشکلات سه تار نوازی در رادیو بطور جدی قدم برداشت. او توانست شیوه‌ای نوین در نوازندگی سه تار ایجاد کند. این ایرادات در نحوه نواختن نوازندگان کلاسیک سه تار بود. آنها مضراب‌زنی را بسیار قوی، محکم و سریع انجام می‌دادند. همچنین در سبک نوازندگی خود از مضراب ریز و سیم واخوان زیاد استفاده می‌کردند. این سبک از نواختن سه تار در هنگام ضبط رادیویی باعث تولید صداهایی نامفهوم و نامطلوب می‌شد. بنابراین احمد عبادی تصمیم گرفت از مضراب‌های تمیز و یکّه به جای مضراب‌زنی شلوغ سبک کلاسیک استفاده کند. در این روش دیگر ناخن به صفحه سه تار برخورد نمی‌کرد و مضراب‌ها شمرده نواخته می‌شد.

تغییر سبک های سه تار نوازی در طول زمان

با توجه به تحولاتی که تا کنون رخ داده است، در حال حاضر سبک های نوازندگی سه تار دچار تغییرات زیادی شده است. این تغییرات به گونه‌ای است که امروزه بیش از ده شیوه برای نواختن سه تار وجود دارد. این سبک‌ها هر کدام برگرفته از روش‌های قدیمی و ترکیب آنها با شیوه‌های جدید و یا سلیقه‌های شخصی می‌باشد. عواملی که باعث تفاوت در سبکهای نوازندگی سه تار می‌شود معمولا به تنوع مضراب‌زنی، موقعیت قرار گرفتن دست مضراب‌زن بر روی صفحه ساز و روش پرده‌گرفتن با دست چپ برمی‌گردد. در تنوع در سبک مضراب‌زنی می‌توان به نواختن ملایم سیم‌ها، شلوغ نوازی، تک سیم نوازی، تنبوری نوازی و سرعت مضراب و پنجه اشاره کرد که باعث می‌شود صداهای متفاوتی از سه تار بشنوید.

افرادی که به وجود آورنده سبک‌های جدید در نوازندگی سه تار هستند کمی از شیوه‌های سنتی در اجرا و نواختن فاصله گرفته‌اند. باید به این نکته توجه داشته باشید که سبک های نوازندگی سه تار با نام نوازندگانی که آنها را ابداع کرده و بسط داده‌اند شناخته می‌شود. در ادامه به معرفی معروف‌ترین سبک های نواختن سه تار می‌پردازیم.

سبک های نوازندگی کلاسیک سه تار

در این دوره از سبک های نوازندگی سه تار مضراب‌ها محکم، دقیق و سریع نواخته می‌شد. معروف‌ترین سبک های نواختن سه تار در این دوره مربوط به نوازندگان زیر می‌باشد.

میرزاعبدالله

استاد میرزاعبدالله فراهانی از برجسته‌ترین نوازندگان ساز سه تار به شمار می‌رود. او بود که با تلاش و کوشش، نغمه‌ها و ملودی‌های پراکنده ایرانی را جمع‌آوری و تدوین کرد. در سبک نوازندگی استاد میرزاعبدالله مضراب ریز و تک مضراب‌ها متعادل نواخته می‌شد. جملات موسیقی او به صورت متقارن و منظم بود و وزن قطعه را با دقت حفظ می‌کرد.

درویش خان

استاد درویش خان یکی از تاثیرگذارترین نوازندگان سه تار سبک کلاسیک ایران می‌باشد. مضراب‌های او دقیق و حساب شده بود. در آثار خود کشش‌ها و ویبره‌های کمتری بکار می‌برد و سعی بر بیان واضح و دقیق جمله‌های موسیقی داشت. او علاوه بر سرعت و ظرافت در نوازندگی دارای قدرت ابتکار نیز بود.

علینقی وزیری

یکی دیگر از سبک های نوازندگی سه تار منصوب به استاد علینقی وزیری است. سرعت او در نوازندگی بالا بود و مضراب‌ها را تند و محکم می‌نواخت. او کاملا به دسته ساز و فواصل مسلط بود. از نوازندگان معاصری که شبیه به سبک استاد وزیری می‌نوازند می‌توان به کیوان ساکت و بهداد بابایی اشاره کرد.

ابوالحسن صبا

استاد صبا یکی از بهترین نوازنده‌های سه تار در تاریخ موسیقی ایران است. او به غیر از سه تار سازهای دیگری نیز می‌نواخت که می‌توان تاثیر تکنیک‌های این سازها را در نوازندگی ایشان به وضوح دید. برای مثال استکاتوهایی که در سه تار نوازی او می‌شنوید مانند اجرای آن در ساز ویلون می‌باشد. مضراب‌های او در نوازندگی باصلابت و روان بود. او تکنیک‌ها و زینت‌ها را در نواختن و پنجه‌گذاری سه تار در بالاترین سطح کیفی از نظر صدادهی اجرا می‌کرد. سرعت نوازندگی و لحن اجرای قطعات از ویژگی‌های بارز شیوه نوازندگی استاد صبا می‌باشد.

سبک های نوازندگی سه تار مدرن

در سبک مدرن و معاصر نوازندگی سه تار، مضراب‌‌زنی شمرده و روان است. از برجسته‌ترین نوازندگان مدرن سه تار می‌توان به افراد زیر اشاره کرد.

احمد عبادی

همانطور که گفتیم استاد احمد عبادی تحولاتی در سبک های نوازندگی سه تار ایجاد کرد. او دیگر از مضراب‌های شلوغ استفاده نمی‌کرد و بجای آن مضراب‌زنی تمیز را بکار گرفت. استاد عبادی بدون برخورد ناخن به صفحه سه تار و بصورت شمرده مضراب‌زنی می‌کرد. او همچنین برای سکوت در سبک نواختن خود جایگاه خاصی قائل بود.

داریوش صفوت

استاد صفوت نیز یکی از نوازندگان معروف سه تار در دوره معاصر است. از ویژگی‌های سبک نوازندگی وی می‌توان به ویبره‌های پرسرعت و ریز، جملات پر از حرکت، الگوهای مضرابی و سرعت نوازندگی خاص خودش اشاه کرد.

جلال ذوالفنون

استاد جلال ذالفنون با نوآوری در سه تار نوازی سبک خاص خود را ابداع نمود. همین امر جوانان زیادی را به یادگیری ساز سه تار علاقه‌مند کرد. دست او در محل مضراب‌خور سازش همواره در حرکت بود که این تکنیک باعث می‌شود دو صدای متمایز در نوازندگی استاد ذالفنون بشنویم. او در نوازندگیش در عین حال که زخمه‌های نرم را بکار می‌گرفت در جایی که لازم بود از مضراب‌های محکم و سریع نیز استفاده می‌کرد. همچنین استفاده خاص از واخوان سه تار از ویژگی‌های نوازندگی استاد ذالفنون بود.

محمدرضا لطفی

استاد لطفی قطعات خود را با مضراب‌هایی محکم و شمرده می‌نوازد. او بر انتخاب صحیح جملات و تنظیم آنها اهمیت زیادی می‌دهد. سرعت نواختن سه تار در سبک استاد لطفی آرام است. بنابراین او این امکان را دارد که در صدادهی و اجرای تکنیک‌ها ابتکار عمل بیشتری داشته باشد.

حسین علیزاده

استاد علیزاده قطعات خود را با سرعت‌های متنوعی می‌نوازد و گاهی باعث غافلگیری شنونده می‌شود. از جمله ویژگی‌های سبک نوازندگی او می‌توان به پنجه‌گذاری پرانرژی، مضراب‌های راست پُر و چپ‌های قوی، پاساژهای سریع و پیچیده اشاره کرد.

بهداد بابایی

یکی دیگر از نوازندگان سه تار معاصر استاد بهداد بابایی می‌باشد. سرعت نواختن او بالا است اما در عین حال بسیار واضح و شفاف می‌نوازد. منتقدان می‌گویند او سبکی خشک و بی‌ احساس دارد.

کلام آخر

همانطور که دانستید سبک های نوازندگی سه تار در طول زمان تغییرات زیادی داشته است. بنابراین ما در این مقاله سعی کردیم شما را با انواع سبکهای نوازندگی سه تار آشنا کنیم تا راه شما را در پیشرفت و یادگیری سه تار روشن‌تر نماییم. اگر از علاقه‌مندان به یادگیری ساز سه تار هستید می‌توانید در وبسایت مجموعه سه لا چنگ ثبت‌نام کنید. با پیوستن به جمع هنرجوهای ما امکان این را دارید تا در کنار بهترین اساتید آموزش سه تار آنلاین از سرتاسر کشور آموزش ببینید و از مزایای کلاس آنلاین بهره‌مند شوید. برای دریافت مشاوره رایگان و ثبت نام در کلاس‌ها می‌توانید با شماره  91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم زیر را پر کنید تا در اسرع وقت با شما تماس بگیریم.

جهت مشاوره رایگان و ثبت‌نام در کلاس‌ها فرم زیر 👇 را پر کنید.