معرفی محبوب ترین سازهای ایرانی
هنگامی که به گذشته موسیقی در کشورمان نگاه میکنیم سازهای اصیل و قدیمی ایران را میبینیم که هر کدام طرفداران خاص خود را دارند. انواع مختلفی از سازهای ایرانی وجود دارد که در بین آنها، برخی محبوبیت بیشتری نسبت به بقیه سازها پیدا کردهاند. ما در ادامه مقاله قصد داریم به معرفی و بررسی محبوب ترین سازهای ایرانی بپردازیم.
سازهای هر کشوری بیانگر فرهنگ و تمدن آن منطقه هستند. ایران نیز یکی از کشورهایی است که از نظر موسیقی بسیار غنی میباشد. نقاشیهای حک شده بر روی ظروف قدیمی حاکی از آن است که مردم ایران باستان از موسیقی در مراسمهای خود استفاده میکردند. سازهای ایرانی به سازهای کوبهای، بادی و زهی تقسیم میشوند و هنرجوها با توجه به علایق خود سازشان را انتخاب میکنند. در ادامه میخواهیم 11 ساز پرطرفدار ایرانی را معرفی و بررسی کنیم.
موسیقی نواحی ایران
در روزگار معاصر، با گسترش چشمگیر هنرهای مدرن و تنوع فراوان آنها، گاهی مشاهده میشود که برخی از هنرهای سنتی کم فروغ شده یا حتی رو به فراموشی میروند. با این حال، نکته دلگرمکننده درباره ایران این است که موسیقی نواحی و محلی هنوز در نقاط مختلف کشور با شور و علاقه دنبال میشود و جایگاه ویژهای در میان مردم دارد.
موسیقیهای محلی همچون موسیقی ترکی، کردی، لری، بختیاری، خراسانی، شمالی، جنوبی و بسیاری دیگر، از جلوههای متنوع موسیقی ایرانی هستند که بیتردید نمونههایی از آنها را شنیدهاید. گاهی نیز موسیقی سنتی ایران با موسیقی نواحی اشتباه گرفته میشود، در حالی که این دو هرچند ارتباط نزدیکی دارند، اما یکسان نیستند. بخش بزرگی از موسیقی نواحی در بستر موسیقی سنتی جریان دارد و در حقیقت میتوان گفت موسیقی نواحی یکی از پایههای ماندگار موسیقی سنتی ایرانی است. به همین دلیل، بسیاری از بزرگان و اسطورههای موسیقی سنتی با علاقه و احترام از نغمههای نواحی الهام گرفته و آنها را چون رنگهایی زیبا در تار و پود آثار خود بهکار بردهاند.
تنوع در شیوههای اجرایی موسیقی ایرانی
یکی از جنبههای شگفتانگیز موسیقی ایران، گوناگونی و تنوع چشمگیر آن در شیوههای اجرا در نقاط مختلف کشور است. اما منظور از «شکلهای اجرایی» چیست؟
در واقع، موسیقی نواحی و سنتی ایران بسته به موقعیت، آیین یا نوع مراسم، به صورتهای متفاوتی اجرا میشود. هر منطقه با توجه به فرهنگ، باورها و رسوم خود، شیوهای خاص برای اجرای موسیقی دارد.
برای نمونه، در جنوب ایران آیینی به نام زار برگزار میشود که موسیقی در آن نقشی بنیادین و جداییناپذیر دارد. در این مراسم، گروهی از نوازندگان با احترام بسیار، فردی را که «ماما زار» یا «بابا زار» نام دارد، همراهی میکنند. شرکتکنندگان نیز با حرکات ریتمیک، دست زدن و گاهی رقصهای آیینی، اجرای موسیقی را دنبال میکنند. باور مردم این مناطق بر این است که این مراسم میتواند به شفای فردی که برای او آیین زار برپا شده، کمک کند.
همچنین در بسیاری از نواحی شمال و شمالغرب ایران، موسیقی محلی و سنتی جایگاهی خاصی در آیینها و جشنهای شادی دارد. در این مناطق، نغمهها و ریتمهای محلی وسیلهای برای سرگرمی و بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم به شمار میرود.
معروفترین موسیقیهای نواحی ایران
ایران سرزمینی با تنوع فرهنگی گسترده است و همین امر باعث شده موسیقی نواحی در هر منطقه رنگ و حال خاص خود را داشته باشد. از میان انواع گوناگون، برخی از شناختهشدهترین و پرآوازهترین موسیقیهای محلی کشور عبارتاند از:
- موسیقی بلوچی
- موسیقی ترکی آذربایجانی
- موسیقی بختیاری
- موسیقی جنوب ایران
- موسیقی خراسانی
- موسیقی گیلکی
- موسیقی قزوین
- موسیقی کردی
- موسیقی لرستان
- موسیقی مازندران
- موسیقی نمکدرهای
- موسیقی همدان
- موسیقی دزفول
هر یک از این سبکها با ریتمها، سازها و نغمههای ویژهی خود، بخش مهمی از هویت فرهنگی و تاریخی ایران را بازتاب میدهند.
تار
یکی از قدیمیترین و محبوب ترین سازهای ایرانی ساز تار است که در موسیقی سنتی جایگاه خاصی دارد. پیدایش ساز تار به دوره ساسانیان برمیگردد که در آن زمان توسط نوازندگان ایرانی نواخته میشد و کمکم به یکی از مهمترین و پرطرفدارترین سازهای ایرانی تبدیل شد. با توجه به شواهد باقی مانده از تار، این ساز به عنوان ساز ملی ایرانیها شناخته میشود. علاوه بر ایران کشورهای دیگر مانند تاجیکستان، ارمنستان، قفقاز و گرجستان نیز در موسیقی سنتی خود از تار بهره میبرند.
تار جز سازهای زهی زخمهای است و نوازندگان آن را توسط مضراب مینوازند. جنس بدنه این ساز از چوب محکم و مقاومی است و در ساختمان آن علاوه بر چوب از پوست، استخوان، فلز و زه نیز استفاده میکنند. تار دارای دو کاسه بزرگ و کوچک میباشد که به کاسه کوچک نقاره نیز میگویند. دسته ساز به کاسه کوچک متصل میشود و در انتهای دسته سرپنجه نصب میگردد. تعداد 6 عدد سیم از روی دسته عبور میکنند و با میخهای فلزی از یک سوی به دسته و از سوی دیگر به خرک در کاسه بزرگ متصل میشوند.
سه تار
سه تار نیز مانند تار جز سازهای زهی مضرابی میباشد و یکی دیگر از محبوب ترین سازهای ایرانی است. در گذشته سه تار را از خانواده تنبور و دوتار میدانستند ولی در حال حاضر به تار نزدیکتر است. سه تار از قدیم تا به امروز یکی از اصیلترین و پرطرفدارترین سازهای ایرانی بوده است. این ساز دارای یک کاسه کوچک است و یک دسته به کاسه آن متصل میباشد. تعداد 4 عدد سیم فلزی با ضخامتهای متفاوت از روی دسته سه تار عبور میکنند. سه تار را توسط ناخن انگشت اشاره مینوازند و صدای آن از نظر احساسی بسیار عمیق و محزون است.
دوتار
ساز دوتار یکی از سازهای اصیل و محبوب ایرانی به شمار میآید. این ساز از نظر ظاهر و ساختار شباهت زیادی به سه تار دارد. دوتار پیشینهای کهن و چند هزار ساله دارد و در مناطق مختلف ایران با طرحها و سبکهای گوناگون ساخته میشود. نواختن دوتار مخصوصا در میان مردم استان خراسان، نیشابور، مازندران و برخی دیگر از نواحی کشور رواج فراوانی دارد.
سنتور
سنتور یکی از سازهای سنتی و اصیل ایرانی است و جزء خانواده سازهای زهی میباشد. بعضی ها معتقدند که سنتور خوش صداترین ساز ایرانی است! شواهد به جا مانده از نقاشیهای قدیم نشان میدهد که ساز سنتور به دوره بابلیها و آشوریها تعلق دارد. بدنه سنتور به شکل ذوزنقه متساوی الساقین است و جنس آن از چوب و فلز میباشد. این ساز به دلیل صدای دلنشینی که دارد در بین علاقهمندان به موسیقی از محبوبیت زیادی برخوردار است. صدای سنتور از طریق ضربه زدن به سیمهای آن توسط دو مضراب چوبی تولید میشود. سنتور دارای 72 عدد سیم است که این سیمها در دستههای 4تایی از روی 3 ردیف خرک عبور میکنند. اگر میخواهید در مورد ساختمان سنتور بیشتر بدانید میتوانید به مقاله ساختمان سنتور و اجزای آن مراجعه نمایید.
تنبک
یکی دیگر از محبوب ترین سازهای ایرانی تنبک میباشد که به آن ضرب نیز میگویند. تنبک از خانواده سازهای کوبهای است و گذشته آن به ماقبل اسلام برمیگردد. ساز تنبک را معمولا از چوب درخت گردو، توت و زبان گنجشک میسازند و دارای یک دهانه بزرگ، یک دهانه کوچک و پایه است. بر روی قسمت دهانه بزرگ پوست گوساله، بز و یا شتر میکشند. شما میتوانید با ضربه زدن به قسمت پوست آن باعث تولید صدا در تنبک بشوید.
قانون
ساز قانون، دلنشین ترین ساز ایرانی، یکی از کهنترین سازهای ایرانی است و در سراسر جهان از محبوبیت خاصی برخوردار است. این ساز نیز مانند سنتور دارای بدنه چوبی ذوزنقهای شکل است که از یک طرف بصورت قائمه میباشد. برای نواختن قانون باید دستها در دو طرف ساز باشند و نوازنده صدای ساز را با دو انگشت که مضرابها درون آنها قرار میگیرند تولید میکند. این ساز صدای بسیار دلنشینی دارد و یکی از پرطرفدارترین سازهای ایرانی میباشد. قانون دارای 82 عدد سیم است و جنس آنها از نایلون و یا ابریشم روکشدار است.
دف
یکی دیگر از انواع سازهای ایرانی کوبهای دف میباشد. بدنه این ساز یک حلقه چوبی است که پوست نازکی بر روی آن میکشند. در پشت این حلقه چوبی تعدادی حلقهی فلزی آویزان است که از برخورد آنها به صفحه پوستی دف، صدا تولید میشود. عارفان و هنرمندان از ساز دف برای حفظ ریتم و وزن موسیقی استفاده میکنند. این ساز در کل ایران مخصوصا مناطق کرد نشین محبوبیت زیادی دارد.
کمانچه
یکی دیگر از معروفترین سازهای ایرانی کمانچه میباشد که از خانواده سازهای زهی آرشهای است. کمانچه، خوش صداترین ساز ایرانی، یکی از سازهایی است که در دوران صفویه و قاجار مورد استقبال بوده است و امروزه نیز همچنان یکی از محبوب ترین سازهای ایرانی است. این ساز دارای 4 سیم فلزی با ضخامتهای مختلف است و دسته آن فاقد پردهبندی است. صدای کمانچه از کشیده شدن آرشه یا کمان بر روی سیمهای آن تولید میشود. برای نواختن کمانچه نوازنده باید به حالت نشسته قرار بگیرد و ساز را بطور عمودی و با دست چپ نگه دارد. علاوه بر ایران در بسیاری از کشورها کمانچه به عنوان یک ساز پرطرفدار آموزش داده میشود.
عود
عود نیز یکی از مشهورترین و محبوب ترین سازهای ایرانی است و نام دیگر آن بربط میباشد. این ساز از خانواده سازهای زهی زخمهای است و توسط مضراب پلاستیکی نواخته میشود. ساز عود قدمت چند هزار ساله در تاریخ موسیقی ایران دارد و علاوه بر ایران در خاورمیانه و کشورهای عربی نیز رواج داشت. بدنه ساز عود بزرگ و نسبتا گرد است و دارای دسته کوتاهی است. دسته ساز عود دارای پردهبندی نمیباشد و صدای آن از دیگر سازهای سنتی مانند تار و سه تار بمتر است.
نی
یکی دیگر از پرطرفدارترین سازهای ایرانی ساز نی است و از خانواده سازهای بادی میباشد. ساز نی صدایی بسیار نافذ و دلنشینی دارد و از محبوب ترین سازهای ایرانی است. وسعت صدایی نی حدود دو و نیم اکتاو است و هم بصورت همنوازی و هم تکنوازی از آن بهره میبرند. بدنه نی از جنس نیزار است و شامل 6 گره و 7 بند میباشد. در قسمت جلو بدنه نی 5 سوراخ و در قسمت عقب آن یک سوراخ وجود دارد. ساز نی قابل کوک کردن نیست و نوازنده میتواند از انواع نی با کوکهای مختلف استفاده کند.
قیچک
قیچک یک ساز زهی آرشهای ایرانی است و مانند کمانچه با آرشه یا کمان نواخته میشود. این ساز قدمت زیادی در موسیقی سنتی ایرانی دارد و از نظر شیوه نواختن کمی شبیه به ویولن سل است. در ساخت بدنه این ساز از چوب، فلز و پوست استفاده میکنند. قیچک در موسیقی نواحی مختلف ایران کاربرد دارد و وسعت صدایی آن دو اکتاو میباشد.
کلام آخر
در تاریخ موسیقی سنتی ایران سازهای زیاد و متنوعی وجود دارد ولی تعدادی از این سازها در بین علاقهمندان به موسیقی از بقیه پرطرفدارتر است. بنابراین ما در این مقاله شما را با محبوب ترین سازهای ایرانی و نحوه صدادهی آنها آشنا کردیم تا اگر قصد یادگیری سازی را دارید بتوانید با دید بازتری ساز خود را انتخاب کنید. از آنجایی که وجود یک استاد باتجربه در روند آموزش موسیقی بسیار موثر است، بعد از انتخاب ساز باید به فکر پیدا کردن یک استاد حرفهای باشید.
خبر خوب این است که مجموعه سه لا چنگ از طریق آموزش آنلاین، این بستر را برای علاقهمندان به یادگیری موسیقی فراهم کرده است. در این مجموعه بهترین و حرفهایترین اساتید موسیقی از کل کشور گرد هم آمدهاند تا دیگر دغدغه دسترسی به مدرسین توانا را نداشته باشید. شما در هر شهر و کشوری که باشید با ثبت نام در مجموعه سه لا چنگ به راحتی میتوانید با بهترین اساتید ساز مورد علاقه خود ارتباط بگیرید.
همچنین برای کسب اطلاع از شهریه کلاس موسیقی ۱۴۰۴ و ثبتنام میتوانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در کوتاهترین زمان ممکن با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبتنام در کلاسها فرم زیر را پر کنید.