هفت تفاوت تنبور و سه تار
در موسیقی سنتی هر دو ساز تنبور و سه تار از سازهای محبوب و کهن ایرانی می‌باشند که در نگاه اول شباهت زیادی به یکدیگر دارند. هر دو ساز از خانواده سازهای زهی زخمه‌ای می‌باشند و دارای کاسه گلابی شکل و یک دسته هستند. با اینکه این دو ساز بسیار به هم شبیه می‌باشند اما تفاوت‌هایی در ساختار و صدای آنها وجود دارد که این دو ساز را از یکدیگر متمایز می‌کند. در ادامه مقاله ما قصد داریم به بررسی تفاوت تنبور و سه تار بپردازیم پس تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
برای دانستن و درک بهتر تفاوت سه تار و تنبور نیاز است که معرفی کوتاهی از هر دو ساز داشته باشیم تا بتوانید این دو ساز را به راحتی از یکدیگر تشخیص دهید.
معرفی ساز تنبور
با توجه به شواهد به جای مانده بر روی نقش و نگارهای باستانی، تنبور را کهن‌ترین ساز زهی زخمه‌ای می‌دانند. در واقع اولین سازی که دسته‌ای بلند و کاسه گلابی شکل داشته است ساز تنبور می‌باشد. این ساز یکی از قدیمی‌ترین سازهای عرفانی و مقامی ایران است. ساز تنبورر در قرن پنجم هجری در اوج شکوه خود قرار داشت و آن را شاه‌خوشینی نیز می‌نامیدند. باستان‌شناسان قدمت این ساز را 6000 سال تخمین می‌زنند.
کاسه تنبور نیز مانند سه تار گلابی شکل است و معمولا از چوب توت ساخته می‌شود. تنبور را بدون مضراب و با چهار انگشت دست راست می‌نوازند. تکنیک‌های دست چپ در ساز تنبور مانند دیگر سازهای زهی دسته‌دار مثل سه تار می‌باشد. به علت همین شباهت‌ها است که ساز تنبور را مشابه ساز سه تار و جد آن می‌دانند.
معرفی ساز سه تار
سه تار نیز از سازهای زهی زخمه‌ای و محبوب ایرانی است. این ساز در قدیم از خانواده ساز تنبور به حساب می‌آمد و امروزه از نظر پرده‌بندی شباهت زیادی به ساز تار پیدا کرده است. در ابتدا ساز سه تار دارای 3 عدد تار بود و توسط عارف مشتاق علی شاه یک سیم دیگر به آن اضافه شد. به همین دلیل گاهی به سیم چهارم سه تار مشتاق نیز می‌گویند. این ساز صدایی ظریف و محزون دارد و در بین عارفان از جایگاه خاصی برخوردار است. سه تار نیز مانند ساز تنبور دارای یک کاسه گلابی شکل و یک دسته می‌باشد که هر دو از جنس چوب هستند. نوازندگان از سه تار هم بصورت تکنوازی و هم گروهنوازی بهره می‌برند. برای آشنایی بیشتر با ساز سه تار مقاله آشنایی با ساز سه تار و ساختار آن را مطالعه کنید.
حال که با هر دو ساز تنبور و سه تار تا حدودی آشنا شدید می‌توانیم به بررسی تفاوت تنبور و سه تار بپردازیم.
تفاوت های تنبور و سه تار
تعداد سیم‌ها
یکی از بارزترین موارد در بررسی تفاوت ساز تنبور و سه تار تعداد سیم‌های آنها می‌باشد. ساز سه تار برخلاف اسمش دارای 4 سیم است که از جنس فولاد و برنج می‌باشند. این سیم‌ها از کاسه تا سرپنجه و به موازات دسته کشیده شده‌اند. تعداد سیم‌ها در ساز تنبور معمولا 3 عدد می‌باشد.
اندازه دسته و کاسه
ویژگی دیگر که باعث تفاوت سه تار و تنبور می‌گردد کوچک‌تر بودن کاسه سه تار نسبت به کاسه تنبور است. همچنین ساز سه تار نسبت به ساز تنبور دسته‌ای بلندتر دارد. این بدان معنی است که تنبور کاسه‌ای بزرگتر و دسته‌ای کوتاه‌تر نسبت به سه تار دارد.
طول دسته در ساز سه تار بین 40 تا 48 و طول سرپنجه آن 12 سانتیمتر است. اما طول دسته و سرپنجه در ساز تنبور 43 تا 54 سانتیمتر می‌باشد. در تنبور دسته بدون سرپنجه حدود 35 تا 41 سانتیمتر است.
تعداد گوشی
یکی دیگر از موارد تفاوت تنبور و سه تار که باید به آن اشاره کنیم تعداد گوشی در آنها است. ساز سه تار دارای 4 عدد گوشی و ساز تنبور دارای 2 تا 3 عدد گوشی می‌باشد. در بعضی از تنبورها که چندان هم رایج نیستند تا 5 عدد گوشی بکار گرفته می‌شود. جنس گوشی‌های تنبور از جنس بید است. در بعضی از تنبورها گوشی‌ها در حفره‌هایی در انتهای دسته قرار می‌گیرند و دیده نمی‌شوند.
تعداد پرده
در ساز تنبور تعداد پرده‌ها یا دستان 14 عدد می‌باشد و مدل‌های سنتی معمولا دو وتر دارند. در مدل‌های امروزی تنبور سه وتر بسته وجود دارد. ساز سه تار دارای 25 عدد پرده متحرک است. در هر دو ساز پرده‌ها می‌توانند از جنس طبیعی و یا مصنوعی باشند.
نحوه نواختن
یکی از مواردی که در تفاوت تنبور و سه تار باید به آن اشاره کرد تعداد انگشتان دست در هنگام نواختن است. همانطور که گفتیم ساز تنبور با تمام انگشتان نواخته می‌شود ولی ساز سه تار را با سه انگشت اشاره، میانی و حلقه می‌نوازند.
جنس چوب در ساختار سه تار و تنبور
از دیگر ویژگی‌هایی که موجب تفاوت تنبور و سه تار می‌شود چوب استفاده شده برای ساختن آنها است. معمولا کاسه ساز تنبور را از چوب درخت توت و دسته آن را از چوب درخت گردو می‌سازند. از چوب‌های دیگر مانند عناب، شمشاد و آبنوس نیز برای زیبایی و تزیین آن استفاده می‌کنند. بدنه، دسته و صفحه ساز سه تار را معمولا همگی از یک جنس و از چوب درخت گردو و یا توت می‌سازند. برای زینت بخشیدن به دسته سه تار از استخوان استفاده می‌کنند.
تفاوت صدای سه تار و تنبور
هر سازی محدوده صدایی خاص خود را دارد. وسعت صدا در ساز سه تار حدود 3 اکتاو می‌باشد و حجم صدای کمتری نسبت به ساز تنبور دارد. در ساز تنبور به علت بزرگتر بودن کاسه آن، حجم صدای بیشتری تولید می‌شود.
کلام آخر
همانطور که دانستید ساز تنبور و سه تار ظاهرا شبیه هستند اما تفاوت‌هایی در ساختمان آنها وجود دارد. بنابراین ما در این مقاله تلاش کردیم تا شما را با تفاوت تنبور و سه تار آشنا کنیم. حال که دانستید فرق سه تار و تنبور چیست می‌توانید ساز مورد علاقه خود را جهت یادگیری انتخاب کنید. اگر از علاقه‌مندان به یادگیری سه تار هستید می‌توانید در مجموعه سه لا چنگ ثبت نام کنید و از آموزش آنلاین سه تار بهره ببرید. در این مجموعه می‌توانید با بهترین اساتیدی که در زمینه تدریس آنلاین بسیار باتجربه هستند در ارتباط باشید و از یادگیری سه تار و پیشرفت در آن لذت ببرید. برای دریافت راهنمایی و مشاوره بیشتر می‌توانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل فرمایید و یا فرم مشاوره زیر را پر کنید تا در اسرع وقت با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبت‌نام در کلاس‌ها فرم زیر را پر کنید.