راهنمای جامع نحوه مراقبت و نگهداری از سنتور
همه نوازندهها به ساز خود بسیار علاقهمند هستند و نه تنها به آن به چشم یک جسم بیجان نگاه نمیکنند بلکه با آن ارتباط معنوی قوی نیز برقرار میکنند. به همین دلیل نوازنده همیشه سعی میکند از ساز خود مراقبت کند. اما به غیر از آسیبهای فیزیکی که در لحظه متوجه ساز است، مواردی نیز وجود دارد که در طول زمان به ساز آسیب میرساند و گاها نوازنده از آن بیخبر است. ساز سنتور نیز از رعایت این نکات برای محافظت از آن در طول زمان مستثنی نمیباشد. بنابراین ما در این مقاله قصد داریم تا با بررسی نحوه نگهداری و مراقبت از سنتور به شما کمک کنیم تا عوامل آسیبرسان را بشناسید و از ساز خود مراقبت کنید.
درست است که همه سازها احتیاج به مراقبت دارند اما طراحی و ساختمان سنتور به گونهای است که آن را از دیگر سازها متمایز میکند. سنتور از چوب و فلز ساخته شده و ساز حساسی است. ممکن است بدنه آن بشکند، ترک بردارد و یا بپوسد که این خود منجر به باز شدن درزهای سنتور میشود. همچنین در مواقعی قسمتهای فلزی سنتور مانند سیمها، سیم گیرها، گوشیها و شیطانکها در معرض زنگ زدگی قرار میگیرند.
سنتور سازی زهی است که بیش از 70 عدد سیم دارد، در نتیجه نیاز به رعایت نکات ویژهای جهت حفظ و نگهداری آن میباشد. عدم رعایت این نکات میتواند آسیبهای جدی به سنتور وارد کند. از طرف دیگر با رعایت نکات صحیح در نحوه مراقبت و نگهداری از سنتور طول عمر ساز افزایش پیدا میکند و کیفیت صدای آن نیز حفظ میشود. در ادامه مقاله به بررسی این نکات میپردازیم تا اطلاعات و دانش شما را در این زمینه بالا ببریم.
تأثیر دمای هوای محیط روی سنتور
یکی از مهمترین نکات در نحوه نگهداری و مراقبت از سنتور که باید به آن توجه کرد، دمای محیطی است که سنتور خود را در آنجا قرار میدهید. سیمهای سنتور از جنس فلز میباشند بنابراین به دمای محیط حساس هستند و کیفیت آنها نسبت به دما دستخوش تغییر میشود. در در دماهای گرم و سرد به دلیل انقباض و انبساط سیمها، کوک ساز دائما تغییر میکند و نیاز است که همیشه آن را تنظیم کنید. حتی اگر فقط یکی از سیمهای سنتور به تغییر دما واکنش نشان دهد صدای ساز ناخوشایند خواهد شد.
هنگام جابهجایی ساز برای جلوگیری از شوک دمایی، به آن فرصت دهید تا با دمای محیط جدید سازگار شود. سرما و گرمای شدید علاوه بر تاثیر بر روی سیمها و کوک ساز، باعث کاهش طول عمر آن نیز میشود و استحکام بدنه را پایین میآورد. بهترین دما برای نگهداری سنتور دمای اتاق و بین 22 و 28 درجه میباشد.
نحوه مراقبت و نگهداری از سنتور در برابر رطوبت
رطوبت هوا تاثیرات بسیار بدی بر روی سنتور میگذارد حتی اگر مدت زمانی که سنتور در معرض رطوبت است کوتاه باشد. رطوبت هوا باعث ایجاد زنگزدگی در سیمها و گوشیهای آن و پوسیدگی در قسمت چوبی ساز میشود. در نتیجه یکی از نکاتی که در نحوه نگهداری و مراقبت از سنتور باید به آن توجه کنید این است که ساز خود را دور از رطوبت قرار دهید.
در فصل گرما اگر از کولرهای آبی استفاده میکنید نباید سنتور را در مسیر جریان هوایی که از کولر وارد اتاق میشود قرار دهید. اگر در شمال کشور و یا مناطق مرطوب زندگی میکنید سعی کنید ساز خود را در کاور قرار ندهید و یا حتما در کاور ساز از انواع رطوبتگیر مانند سیلیکا ژل و یا جوش شیرین استفاده کنید. همچنین پودر بچه نیز یکی از بهترین جاذبهای رطوبت برای سطح چوبی سنتور میباشد. رطوبت زیاد باعث میشود صفحه رویی ساز باد کند و درزهای سنتور از یکدیگر باز شوند. بنابریان یکی از اصول نگهداری از سنتور دوری از رطوبت است.
مراقبت از سنتور در برابر نور خورشید
حفاظت از سنتور در برابر تابش مستقیم آفتاب اهمیت زیادی در طول عمر ساز دارد. نور خورشید میتواند موجب تغییر شکل در بخشهای چوبی ساز، خارج شدن سیمها از کوک و حتی کمرنگ یا پوسته پوسته شدن رنگ بدنه شود. بنابراین، بهترین شیوه نگهداری سنتور، دور نگه داشتن ساز نسبت به نور مستقیم خورشید است. توصیه میشود حتی زمانی که سنتور داخل کیف یا جعبه قرار دارد نیز از قرار گرفتن طولانی مدت آن در معرض آفتاب خودداری کنید.
محافظت از سنتور در برابر حشرات
مراقبت و نگهداری از سنتور در برابر آفات چوبخوار بسیار مهم است. حشراتی مانند بید یا موریانه به راحتی میتوانند به بخشهای چوبی ساز نفوذ کرده و آن را از درون تخریب کنند. چنین حملهای در ابتدا کیفیت صدا را تحت تأثیر قرار میدهد و در ادامه موجب فرسایش و از بین رفتن اجزای چوبی سنتور خواهد شد. به همین دلیل لازم است ساز را دور از وسایل یا محیطهایی که درگیر بیدزدگی یا موریانهزدگی هستند نگهداری کنید. علاوه بر این، تمدید دورهای لایه لاک الکل بر سطح ساز کمک میکند تا منافذ احتمالی بسته شده و راه نفوذ برای حشرات مسدود گردد.
یکی از نشانههای هشداردهنده آسیب حشرات، مشاهده گرد و خاک چوب در کیف یا محل قرارگیری ساز است. در چنین شرایطی میتوان با استفاده از یک سرنگ، مقدار مناسبی سم حشرهکش را به داخل محل آسیب تزریق کرد تا روند تخریب متوقف شود و ساز بیش از این دچار خسارت نگردد.
دور نگه داشتن سنتور از الکل
هرگز در روش تمیز کردن سنتور از الکل استفاده نکنید. زیرا سطح براق سنتور با لایهای از لاک پوشانده شده که علاوه بر ایجاد جلوه زیبا، نقش حفاظتی در برابر پوسیدگی و آسیبهای چوبی دارد. این لاک در اصل با الکل رقیق میشود تا حالت مایع پیدا کند و روی ساز اعمال گردد. پس از تبخیر الکل، لایه لاک دوباره سخت شده و رنگ ساز ثابت میماند. اگر بار دیگر الکل مستقیماً با سطح رنگی ساز تماس پیدا کند، همان فرایند حل شدن تکرار میشود و در نتیجه بخشهایی از لاک از بین میرود. این موضوع میتواند به کمرنگ شدن یا کدر شدن سطح سنتور منجر شود.
گردگیری و روش تمیز کردن سنتور
تمیز کردن سنتور یکی دیگر از مواردی است که در روش صحیح نگهداری سنتور باید به آن توجه کرد. وجود حجم زیاد گرد و غبار تاثیر نامحسوسی بر صدای ساز میگذارد و جلوه ساز را نیز نامناسب میکند. به علت عبور سیمها از روی بدنه، تمیز کردن سنتور کمی سخت است. اما با ستفاده از یک پارچه نرم و خشک و یک خطکش میتوانید به صفحه رویی در زیر سیمها دسترسی پیدا کنید. همچنین گردگیری صفحه رویی در پشت خرکهای سمت راست کمی دشوار است. بنابراین میتوانید از قلموی نرم و خشک برای تمیز کردن این قسمت از سنتور استفاده کنید. یکی از نکات مهم در نگهداری سنتور این است که در روش تمیز کردن سنتور به هیچ وجه از الکل، مواد شیمیایی و دستمال خیس استفاده نکنید.
روغن زنی جهت محافظت از سنتور
پس از تمیز کردن سنتور و گرفتن گرد و غبار آن میتوانید در صورت تمایل سازتان را با یک روغن بیبو مانند روغن زیتون جلا دهید. اما به هیچ وجه در استفاده از روغن افراط نکنید چرا که در دراز مدت باعث خرابی صدای ساز میشود.
تعویض سیمهای سنتور
از دیگر نکات مهم در نحوه مراقبت و نگهداری از سنتور تعویض سیمهای آن در صورت لزوم است. سیمهای سنتور به دلایلی مانند شرایط آب و هوایی، مخصوصا رطوبت ممکن است اکسید شوند و نیاز به تعویض داشته باشند. همچنین سیمها در اثر فشار زیاد روی فلز شیطانک و خرک خورده و خراب میشوند که این امر بر روی کوک ساز تاثیر میگذارد. بسته به اینکه نوازنده مبتدی و یا حرفهای هستید بین 4 ماه تا یک سال و نیم باید سیمهای سازتان را تعویض کنید.
دقت در جابجایی سنتور
رعایت اصول صحیح در جابجایی هر ساز، یکی از عوامل مهم در نگهداری و افزایش طول عمر آن است و سنتور نیز از این قاعده مستثنی نیست. به دلیل ابعاد نسبتاً بزرگ و وزن بیشتر سنتور در مقایسه با بسیاری از سازها، دقت در حمل و نقل آن اهمیت ویژهای دارد.بنابراین یکی از مواردی که در نحوه نگهداری و مراقبت از سنتور باید به آن دقت کنید روش صحیح جابجایی آن است.
برای نگهداری سنتور حتما از کاورهای محکم و استاندارد استفاده کنید تا در هنگام حمل و نقل ساز، ضربهای به آن وارد نشود. به هیچ عنوان سراغ سافتکیسهایی که توانایی محافظت در برابر ضربه را ندارند، نروید. از آنجا که سنتور معمولاً سنگینتر از سازهای دیگر است، بهتر است جعبهای انتخاب کنید که هم مقاوم باشد و هم وزن زیادی به دوش شما تحمیل نکند.
جعبههای چوبی استحکام خوبی دارند اما معمولاً سنگین هستند، در حالی که نمونههای یونولیتی سبکترند ولی مقاومت کمتری دارند. بنابراین در انتخاب جعبه باید به هر دو ویژگی توجه کنید. همچنین پیش از حرکت، مطمئن شوید زیپ یا قفل کیف به طور کامل بسته شده است.
هنگام گذاشتن جعبه روی زمین، دقت کنید بخش زیرین ساز روی سطح قرار بگیرد. اگر ساز از سمت دیگر روی زمین گذاشته شود، فشار اضافی روی سیمها و خرکها وارد شده و ممکن است آسیب ایجاد شود.
از دیگر نکاتی که باید به آن توجه کرد، حمل سنتور با خودرو است. ساز را در محلی قرار دهید که تعادل کافی داشته باشد، چرا که لرزشها و تکانهای خودرو میتواند به ساز آسیب برساند. همچنین ماندن طولانیمدت ساز در خودرو، چه در گرمای شدید و چه در سرمای زیاد، باعث خارج شدن ساز از کوک خواهد شد.
اگر از کیفهای پشتی (کولهای) استفاده میکنید، توجه داشته باشید که نحوه قرار گرفتن آن به گونهای باشد که گوشیهای کوک در معرض فشار و ضربه قرار نگیرند.
دقت در بیرون آوردن ساز از جعبه
زمانی که قصد دارید ساز را از جعبه خارج کنید، ابتدا مطمئن شوید که جعبه روی سطحی صاف و پایدار قرار دارد. در غیر این صورت، هنگام باز کردن زیپ یا قفل، احتمال سر خوردن و سقوط ساز وجود خواهد داشت. هنگام بیرون آوردن سنتور از کاور باید هر دو دست شما آزاد باشد تا با تسلط کافی و بدون هیچگونه آسیبی بتوانید آن را خارج کنید. همچنین باید حواستان باشد که به هیچ وجه از گوشیهای ساز نگیرید زیرا در دراز مدت جا باز میکنند و به مرور سازتان کوک خالی میکند. در حین جابجایی سنتور، دستتان را بر روی سیمها قرار ندهید تا به ساز آسیبی وارد نشود.
کوک کردن ساز متناسب با نوع سنتور
یکی دیگر از نکات اساسی در نگهداری از سنتور، توجه به هماهنگی کوک با نوع ساز است. به بیان دیگر، هر سنتور باید در محدوده کوکی استفاده شود که برای آن طراحی شده است. به عنوان مثال، اگر ساز شما سنتور سلکوک باشد (یعنی خرک سوم روی نت سل تنظیم شود)، بالا بردن کوک به اندازهی یک پرده بیشتر حتی در صورتی که سیمها تاب بیاورند و پاره نشوند، میتواند فشار زیادی به صفحه چوبی وارد کند و در نهایت باعث ایجاد ترک در آن شود.
برای دستیابی به کوکهای بالاتر بهتر است به جای تغییر بیش از حد کوک یک ساز، از سنتورهای مناسب همان محدوده مانند لا کوک یا سی کوک استفاده کنید. زیرا این سازها به دلیل جعبه صدای کوچکتر و سیمهای کوتاهتر، برای چنین کوکهایی ساخته شدهاند.
کوک کردن صحیح سنتور
از دیگر نکات مهم در نحوه نگهداری و مراقبت از سنتور کوک کردن صحیح و منظم آن است. اگر هنگام کوک کردن سنتور سیمهای آن بیش از حد کشیده شوند به صفحه رویی و کنارههای آن فشار وارد میشود. این فشار باعث فرورفتگی صفحه ساز و آسیب به آن میشود. همچنین برای حفظ کیفیت صدای سنتور بهتر این است که بطور منظم آن را کوک کنید.
خالی کردن کوک ساز در صورت عدم استفاده طولانی
گاهی شرایطی برایتان پیش میآید که برای مدت چند ماه نمیتوانید از سازتان استفاده کنید. در چنین مواقعی برای نگهداری از سنتور باید کوک آن را خالی کنید. برای این کار باید سیمهای ساز را شل کنید تا از فشار وارده بر صفحه ساز جلوگیری شود. زمانی که خواستید مجدد به سراغ سازتان بروید میتوانید با کمک مقاله آشنایی با نحوه کوک سنتور، سازتان را تنظیم کنید. در این مدت ساز را در یک کاور مناسب قرار دهید و حتما از رطوبتگیر نیز داخل کاور استفاده کنید. کیف سنتور را بصورت خوابیده و از قسمت کف سنتور در یک مکان مناسب قرار دهید.
۷ نکته طلایی برای نگهداری از سنتور هنگام عدم استفاده از آن
- سنتور را درون جعبه یا کیف مخصوصی قرار دهید که دارای آستر مناسب مانند خز یا پارچه نرم باشد.
- استفاده از رطوبتگیر داخل جعبه بسیار توصیه میشود تا از آسیب رطوبت به ساز جلوگیری شود.
- هرگز ساز را به صورت بدون محافظ روی میز یا محیط باز رها نکنید؛ تغییرات دمایی و رطوبتی به سیمها آسیب میزند.
- کیف یا جعبه سنتور را در حالت افقی، به طوریکه کف ساز رو به پایین باشد، در مکانی ایمن قرار دهید تا از ضربه یا فشار جلوگیری شود.
- از قرار دادن ساز به حالت ایستاده یا عمودی پرهیز کنید؛ این کار ممکن است باعث فشار آمدن به گوشیها و قسمتهای حساس ساز شود.
- صفحه سنتور در حالت کوکشده تحت فشار بالایی قرار دارد؛ اگر برای مدتی طولانی از آن استفاده نمیکنید، بهتر است کوک سیمها را شل کنید تا این فشار کاهش یابد.
- با کاهش تنش سیمها، احتمال تاب برداشتن صفحه یا وارد شدن آسیب به بدنه سنتور کاهش مییابد.
کلام آخر
همانطور که دانستید یکی از مهمترین مسائل در هنگام استفاده از سنتور آشنایی با نحوه نگهداری و مراقبت از سنتور میباشد. به دلایلی که گفتیم سنتور نیاز به مراقبتهای خاصی دارد، بنابراین با رعایت نکات گفته شده در این مقاله میتوانید اصول مراقبت و نگهداری از سنتور را بیاموزید و طول عمر آن را افزایش دهید. علاوه بر تمام نکات گفته شده، اصول صحیح نوازندگی نیز تاثیر بسزایی در کیفیت صدا و عمر سنتور میگذارد. این امر خود مستلزم دسترسی به اساتید حرفهای و باسواد ساز سنتور میباشد. مجموعه سه لا چنگ از طریق آموزش آنلاین بستری را برای هنرجویان فراهم کرده است تا از طریق آن بتوانند به راحتی و از هر کجای دنیا که هستند به بهترین اساتید سنتور دسترسی داشته باشند. شما با عضویت در سایت سه لا چنگ میتوانید به آموزش سنتور آنلاین بپردازید و از این تجربه شیرین لذت ببرید.
همچنین برای کسب اطلاع از شهریه کلاس موسیقی ۱۴۰۴ و ثبتنام میتوانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در کوتاهترین زمان ممکن با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبتنام در کلاسها فرم زیر 👇 را پر کنید.