معرفی ساختمان سنتور و اجزای آن

هر هنرجویی که علاقه‌مند به یادگیری سنتور می‌باشد، باید ابتدا مراحل آموزش آن را قدم به قدم طی کند. یکی از مهم‌ترین مراحل یادگیری سنتور، آشنایی با ساختمان آن است. برای اینکه هنرجو بهتر بتواند با ساز سنتور ارتباط برقرار کند باید با فیزیک ساز و نحوه صدادهی آن آشنا شود. بنابراین ما در این مقاله قصد داریم شما را با ساختمان سنتور و اجزای آن آشنا کنیم تا شما را در یادگیری هر چه بهتر این ساز خوش‌صدا یاری دهیم.

سنتور یکی از قدیمی‌ترین سازهای سنتی ایرانی است که در دسته سازهای زهی کوبه‌ای قرار می‌گیرد. شکل ظاهری سنتور بصورت ذوزنقه می‌باشد که ضلع بزرگ آن به سمت نوازنده قرار می‌گیرد. جنس بدنه سنتور معمولا از چوب گردو یا سرو است. سنتور دارای 72 عدد سیم است که به دسته‌های چهارتایی تقسیم می‌شوند و از روی دو ردیف خرک‌ عبور می‌کنند. این چهار سیم همگی هم‌کوک هستند و به گوشی‌های سنتور متصل می‌شوند.

رایج‌ترین ساز سنتور برای شروع آموزش معمولا دارای 9 خرک است اما این ساز را با تعداد خرک‌های 11 و 13 نیز می‌سازند. تفاوت در تعداد خرک‌ها، طول و عرض ساختمان سنتور را تغییر می‌دهد و در نتیجه صدای خروجی آن نیز متفاوت خواهد بود. ساز سنتور مانند بسیاری از سازها از قطعات مختلفی تشکیل شده است که هر کدام نقش خاصی در ساختمان سنتور ایفا می‌کنند. در ادامه به بررسی این اجزا می‌پردازیم، بنابراین برای شناخت هر چه بیشتر ساز سنتور با ما همراه باشید.

بدنه سنتور

بدنه سنتور بزرگترین بخش ساختمان سنتور می‌باشد. این بخش یک جعبه بزرگ چوبی و ذوزنقه‌ای است که به آن جعبه رزونانس می‌گویند. این جعبه توخالی است و وظیفه اصلی آن تشدید و رساتر کردن صدای خروجی می‌باشد.  بلندترین ضلع بدنه معمولا 90 سانتیمتر و کوتاهترین ضلع آن حدود 35 سانتیمتر است. دو ضلع دیگر که بصورت مورب هستند هر کدام حدود 38 سانتیمتر و ارتفاع سنتور نیز حدود 8 تا 10 سانتیمتر می‌باشد. بدنه سنتور خود از اجزای کوچکتری تشکیل شده است که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم.

صفحه رویین سنتور

صفحه رویین سنتور از جنس چوب است و خرک‌های سنتور روی آن قرار دارند. فشار سیم‌هایی که از روی خرک‌ها می‌گذرند معمولا به حدود 200 کیلوگرم می‌رسد و این صفحه می‌بایست این فشار را تحمل کند. بر روی صفحه رویین سنتور دو گل زیبا برش داده می‌شود که به آنها گل سنتور می‌گویند. این گل‌ها جهت صدادهی بهتر سنتور و همچنین جلوگیری از ورود رطوبت به ساز ایجاد می‌شوند. اندازه این گل‌ها و اینکه در کدام قسمت قرار بگیرند تاثیر بسزایی در بازدهی صدای ساز دارند.

صفحه زیرین

صفحه زیرین ساز سنتور نیز مانند صفحه رویین از جنس چوب می‌باشد و کف ساختمان سنتور را در بر می‌گیرد. ضخامت این صفحه معمولا بین 5.5 تا 7.5 میلیمتر متغیر است. به اعتقاد برخی از اساتید ضخامت صفحه زیرین نقش زیادی در کیفیت صدای ساز سنتور دارد.

کلاف ساختمان سنتور

به چهارچوب ساز سنتور که به شکل ذوزنقه است کلاف می‌گویند. کلاف سنتور دارای چهار ضلع است. بر روی ضلع سمت راست گوشی‌های سنتور و بر روی ضلع سمت چپ سیم‌گیرها نصب می‌شوند. به ضلع کوچکتر ساز پیشانی سنتور گفته می‌شود و سازندگان معمولا در این قسمت طرح خاص خود را که نشان دهنده شخص سازنده است حک می‌کنند.

پل

پل‌ها ستون‌های استوانه‌ای چوبی هستند که درون جعبه سنتور و زیر صفحه رویین آن قرار می‌گیرند. محل قرارگیری این پل‌ها دقیقا زیر محل خرک‌ها می‌باشد و فشار روی صفحه سنتور را تحمل می‌کنند. تشخیص محل قرارگیری پل‌ها بسیار مهم و حساس است و در کیفیت صدای سنتور نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای دارند. ارتفاع پل‌های سنتور 5 سانتیمتر و اندازه ضخامت آنها 1 سانتیمتر است.

سیم سنتور

یکی از مهم‌ترین اجزای ساختمان سنتور سیم‌ها می‌باشند که با زدن ضربه توسط مضراب‌ها بر روی آنها، نت‌های موسیقی شنیده می‌شوند. همانطور که گفتیم سیم‌های سنتور 72 عدد می‌باشند و از نظر جنس به دو دسته تقسیم می‌شوند. سیم‌های سفید از جنس فولاد هستند و برای تولید صداهای زیر مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین سیم‌های زرد رنگ از جنس برنج هستند و برای تولید صداهای بم سنتور بکار گرفته می‌شوند. در هنگام خرید سنتور حتما به این نکته دقت کنید که جنس سیم و کیفیت آن بر روی صدای سنتور بسیار تاثیرگذار است.

گوشی سنتور

گوشی‌های سنتور در واقع پیچ‌های فلزی هستند که در سمت راست کلاف قرار می‌گیرند و سیم‌ها را به دور آنها می‌پیچند. با چرخاندن گوشی‌ و شل و سفت کردن سیم متصل به آن می‌توانید سازتان را کوک کنید. در سنتور 9 خرک، تعداد 72 عدد گوشی نصب می‌شود و جنس آنها از فولاد ضد زنگ است.

خرک و نقش آن در ساختمان سنتور

بر روی صفحه رویین سنتور پایه‌هایی از جنس چوب وجود دارد که به آنها خرک می‌گویند. وظیفه خرک‌ها در ساختمان سنتور، تحمل فشار ناشی از سیم‌های سنتور است که از روی آنها می‌گذرند. در قسمت بالای خرک یک مفتول کوچک قرار می‌دهند تا سیم با قسمت چوبی آن برخورد نکند. خرک‌ها در دو ردیف 9تایی بر روی صفحه ساز قرار می‌گیرند.

خرک‌های سنتور ثابت نیستند و با فشار سیم نگه داشته شده‌اند. بنابراین یکی از راه‌های تغییر کوک و دستگاه ساز، تغییر مکان آنها می‌باشد. معمولا ارتفاع خرک‌ها برای سیم‌های سفید بیشتر از سیم‌های زرد است. در کل ارتفاع خرک‌ها به نوع چوب ساز بستگی دارد. برای چوب‌های محکم مثل آزاد، خرک‌های بلندتر و برای چوب‌های سبک‌تر مثل گردو خرک‌های کوتاه‌تر به کار می‌برند.

شیطانک سنتور

شیطانک سنتور به چوب‌های باریک و کم ارتفاعی می‌گویند که در دو طرف راست و چپ صفحه رویین سنتور می‌چسبانند. روی این چوب‌ها شیار کم عمقی وجود دارد که یک مفتول درون آن قرار می‌گیرد و سیم‌های سنتور از روی آنها می‌گذرند.

سیم گیر سنتور

سیم گیرها میخ‌های فلزی کوچکی هستند که آنها را در سمت چپ کلاف سنتور می‌کوبند. همانطور که از نام سیم گیرها پیداست وظیفه نگهداری سیم‌ها را بر عهده دارند. در واقع در ساختمان سنتور، سیم‌ها از یک طرف به گوشی و از طرف دیگر به سیم گیر متصل شده‌اند.

آچار کوک سنتور

آچار کوک یا کلید وسیله‌ای کوچک است که برای کوک کردن سنتور بکار می‌رود. این ابزار به شکل T انگلیسی می‌باشد که در انتها دارای شیار کم عمقی است. گوشی‌های کوک داخل این شیار قرار می‌گیرند و به راحتی توسط کلید چرخانده می‌شوند. جنس آچار کوک معمولا از فلز و یا چوب است.

نکات مهم ساختمان سنتور

• شاید مهم‌ترین قسمت ساختمان سنتور جنس چوبی باشد که از آن ساخته شده است. چوب گردو به علت استحکام و طول عمر بالا، بهترین چوب برای ساخت سنتور می‌باشد. همچنین صدایی که توسط سنتور ساخته شده با چوب گردو تولید می‌شود شفاف‌تر است.
• صفحه رویین ساز باید صاف و مسطح باشد، چرا که در کیفیت صدایی خروجی بسیار تاثیرگذار است. بنابراین دقت کنید که پرداخت و سمباده‌کاری صفحه رویین به درستی انجام شده باشد، بطوریکه از طریق لمس صفحه برجستگی بر روی آن حس نشود.
• شما باید در مرکز صفحه زیرین یک انحنای جزیی به سمت بیرون ببینید.
• از دیگر نکات مهمی که در ساختمان سنتور باید به آن دقت کنید اندازه‌های دقیق کلاف و دیگر بخش‌های بدنه می‌باشد. همچنین باید از یکپارچه بودن قالب کلی ساز اطمینان حاصل کنید.

کلام آخر

ما در این مقاله سعی کردیم شما را با ساختمان سنتور و اجزای تشکیل‌دهنده آن آشنا کنیم. همانطور که دانستید هر کدام از این اجزا نقش زیادی در کیفیت ساز، طول عمر آن و وضوح صدای خروجی دارند. اکنون که با شناخت ساختمان و اجزای سنتور یکی از مهم‌ترین مراحل یادگیری آن را طی کرده‌اید، می‌توانید وارد مراحل بعدی آموزش شوید.

مجموعه سه لا چنگ با فراهم کردن بستر آموزش سنتور آنلاین، این امکان را برای علاقه‌مندان به این ساز خوش‌نوا ایجاد کرده‌ است تا در هر مکانی که هستند به یادگیری سنتور بصورت آنلاین بپردازند. شما با پیوستن به مجموعه سه لا چنگ می‌توانید به بهترین اساتید آموزش سنتور در کل کشور دسترسی داشته باشید و از یادگیری سنتور و پیشرفت خود لذت ببرید.