معرفی ساختار ساز قانون و اجزای آن

ساز قانون یکی از قدیمیترین سازهای زهی مضرابی ایرانی است که بدنه آن از چوب ساخته شده است. این ساز به شکل جعبهای ذوزنقهای شکل است که در نگاه اول شباهت زیادی به سنتور دارد. این ساز خوشصدا با دو انگشت سبابه نواخته میشود و دارای تعداد زیادی سیم میباشد. ساز قانون نیز مانند دیگر سازها دارای اجزای متفاوتی است که هر کدام نقش خاص خود را در تولید صدا و نوازندگی ایفا میکنند. در این مقاله به بررسی ساختار ساز قانون و معرفی اجزای آن میپردازیم.
جعبه صوتی ساز قانون
یکی از مهمترین اجزای ساز قانون جعبه صوتی آن است. این جعبه از دو صفحه رو و زیر به شکل ذوزنقه قائم الزاویه تشکیل شده است که با چهار عدد کلاف جانبی به یکدیگر متصل شدهاند. چوبی که جعبه قانون با آن ساخته میشود معمولا از جنس گردو میباشد.
صفحه رویی
صفحه رویی ساز قانون از جنس چوب و پوست است که در قسمت چوبی آن شبکههایی برای خروج صدا طراحی شده است. سطح پوستدار صفحه رویی از یک تکه پوست مستطیلی به عرض 15 و طول 40 سانتیمتر و یا چهار تکه پوست مجزای مربع یا لوزی ساخته شده است. در طرف چپ صفحه رویی 27 پرده گردان و 82 عدد گوشی قرار دارد. در سمت راست صفحه نیز همان قسمت پوستی صفحه نصب میشود.
پرده گردان ساز قانون
پرده گردانها ابزارهای کوچک فلزی هستند که در سراسر سمت چپ ساز، بعد از شیطانک و قبل از گوشیها توسط میخهای کوچکی روی قطعه چوب اضافهای که روی صفحه چسبانده شده نصب میشوند. تعدادی وتر همصدا با کوک یکسان از هر پرده گردان عبور میکند و به گوشیها میرود. برای حرکت دادن پرده گردانها از دست چپ کمک میگیرند. کوک وترها بدون استفاده از پرده گردان ها صدای بمل آن نت را دارد.
انواع پرده گردان در ساز قانون
- پرده گردانهای ریلی پایه چوبی دارند که در طرف چپ ساز بعد از شیطانک نصب میشوند. روی آنها قطعه چوبی کوچک یا دسته فلزی قرار دارد که بر روی پایه به حرکت در میآید و طول وتر را تغییر میدهد. بنابراین میتوانید کوک سیم را بر روی نتهای دیز یا بمل کوک کنید.
- نوع بعدی پرده گردان در ساختمان ساز قانون از روی الگوی عربی آن ساخته شده است. دستههای کوچکی برای حرکت دادن وترها وجود دارد. ممکن است برای هر گروه از وترهای همصدا تعداد آنها بین 4 تا 5 عدد باشد.
خرک ساز قانون
یکی دیگر از اجزای ساز قانون خرک آن است که تیغهای باریک به طول تقریبی 35 سانتیمتر و ارتفاع 2 سانتیمتر میباشد. خرک بصورت یکسره زیر تمامی وترها و در سمت راست روی پوست قرار میگیرد. بر روی خرک استخوان باریکی نصب میشود تا از فرو رفتن وترها در چوب جلوگیری کند. خرک دارای 82 شیار است که وترها از درون آنها عبور میکنند. خرک ساز قانون توسط چهار پایه چوبی کوچک بر سطح پوستدار صفحه رویی قرار میگیرد.
پلهای درون جعبهی صوتی
از دیگر اجزای ساختار ساز قانون پلهای آن میباشد. درون جعبه صوتی ساز قانون 3 پل استوانهای به قطر مداد وجود دارد. در ساختمان ساز قانون یکی از این پلها بین قسمت پوستدار و قسمت چوبی صفحه و دوتای دیگر زیر قسمت چوبی صفحه قرار میگیرد. وظیفه این پلها کنترل فشار صفحه و جلوگیری از نشست و تغییر شکل ساز میباشد. همچنین صدا را در بین وترهای ساز قانون متعادل میسازد.
پوست ساز قانون
برای قسمت پوستدار صفحه رویی ساز قانون از پوست شتر، ماهی و یا گوساله استفاده میکنند. پوست ساز قانون باید از پوست دیگر سازها کمی ضخیمتر باشد تا بتواند فشار کوک 82 عدد وتر را در سطح بزرگ تحمل کند.
گوشی کوک
گوشیهای کوک ساز قانون از جنس چوب میباشند و بصورت میخهایی که سرشان هرمی شکل است ساخته میشوند. قسمت هرمی آن در گوشی کوک قرار میگیرد و قسمت باریک آن به صورت عمودی در سطح چوب در سمت چپ ساز نصب میشود. هر وتر را به یک گوشی میبندند.
شیطانک ساز قانون
شیطانک در ساختار ساز قانون دو قطعه چوبی باریک با قاعده ذوزنقهای است که بر روی پرده گردان و گوشیها نصب میشود. در طول شیطانک یک مفتول فلزی با همان طول نصب قرار دارد که وترها بعد از عبور از شیار، از روی آن میگذرند. در بعضی از سازهای قانون شیطانک یکسره است و در بعضی دیگر قطعات کوچکی است که هر تعداد وتری که همصدا کوک میشوند از روی آن عبور میکنند.
سیم گیر
سیم گیر یا جعبههای گره در ساختار ساز قانون در سمت راست و کلاف جانبی نصب میشوند. گرههای وترها در این قسمت نصب میگردند و از سوراخهای تعبیه شده بیرون آمده و روی خرک قرار میگیرند.
تعداد و جنس وتر ها در ساز قانون
ساز قانون دارای 82 عدد وتر از جنس زه، ابریشم روکشدار یا نایلون میباشد. در قسمت بم ساز از وترهایی با روکش فلزی استفاده میکنند. وترها یا سیم های ساز قانون در گروههای سه تایی و در قسمت بم در گروههای تکی و دوتایی با کوک یکسان و همصدا قرار میگیرند. تعداد صداها در ساز قانون معمولا 27 عدد میباشد. گاهی تعداد وتر ها با توجه به اندازههای مختلف جعبه صوتی ساز قانون زیاد و کم میشود.
کلید کوک در ساز قانون
کلید کوک قانون یک ابزار فلزی است که در یک سر آن حفرهای به اندازه سر گوشی کوک قرار دارد و طرف دیگر که پهنتر است برای نگه داشتن و چرخاندن وترهای آن در دست چپ مورد استفاده قرار میگیرد. از کلید کوک برای تنظیم کردن کوک وترها استفاده میشود.
مضراب
مضراب قانون یک حلقه نسبتا پهن فلزی است که جنس آن از نقره، ورشو و یا برنج است. در ساز قانون مضراب بر روی بند دوم انگشت سبابه قرار میگیرد. در داخل آن یک تیغه به طول تقریبی 4 و عرض 1 سانتیمتر وجود دارد که مانند ناخن عمل میکند و برای مضراب زدن به سیمهای قانون مورد استفاده قرار میگیرد. جنس مضراب قانون از شاخ گاو، گوزن و یا پلاستیک نرم میباشد.
وسعت صدای ساز قانون
وسعت صدای ساز قانون که در ایران متداول است حدود سه اکتاو و نیم است.
تفاوت ساز قانون با سنتور
ساز قانون و سنتور ممکن است در نگاه اول شبیه به یکدیگر به نظر برسند اما در ساختار و اجزای تشکیلدهنده دارای تفاوتهایی میباشند. نواختن سنتور با مضراب و نواختن قانون با انگشتانه انجام میگیرد. بر خلاف سنتور که انعکاس صدای آن، روحتان را نوازش میکند، در قانون خبری از این انعکاس صدا نیست. اگر میخواهید بیشتر درباره فرق این دو ساز بدانید به مقاله تفاوت ساز قانون با سنتور مراجعه نمایید.
کلام آخر
در این مقاله به معرفی ساختار قانون و اجزای آن پرداختیم. ساز قانون یکی از دلنوازترین سازهای ایرانی است و علاقهمندان زیادی را به خود جذب کرده است. اگر شما نیز از علاقه مندان به یادگیری و نواختن ساز قانون هستید کافی است در وبسایت سه لا چنگ ثبتنام کنید و به جمع هنرجویان ما بپیوندید. در مجموعه ما حرفهایترین اساتید ساز قانون از سراسر کشور با سالها تجربه در آموزش آنلاین قانون در حال فعالیت میباشند. بنابراین شما میتوانید از هر جای دنیا با ما در ارتباط باشید و از یادگیری ساز قانون لذت ببرید. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبتنام در کلاسها میتوانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در کوتاهترین زمان ممکن با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبتنام در کلاسها فرم زیر 👇 را پر کنید.