آشنایی با نحوه کوک سنتور ؛ نکاتی که باید بدانید
در میان سازهای اصیل ایرانی، سنتور یکی از محبوب‌ترین سازهایی است که بسیاری از افراد را علاقه‌مند به یادگیری می‌کند. اما کوک کردن سنتور نسبت به سایر سازها دشوارتر است و زمان بیشتری می‌برد. در واقع یکی از چالش‌ها و دغدغه‌های هنرجویان و نوازندگان سنتور، کوک کردن آن است. بنابراین در این مقاله قصد داریم شما را با نحوه کوک سنتور و انواع آن آشنا کنیم تا بتوانید بصورت اصولی ساز خود را کوک کنید و از صدای آن لذت ببرید.
از آنجایی که برای نواختن سنتور در دستگاه‌های مختلف باید کوک آن را تغییر دهید، آموزش انواع کوک سنتور برای نوازندگان بسیار حائز اهمیت می‌باشد. یکی از دلایل چالش‌برانگیز بودن کوک کردن سنتور تعداد زیاد سیم‌ها و خرک‌ها است. در حقیقت 72 عدد سیم سنتور باید به دقت و تمیز کوک شوند تا صدایی صاف و بدون اعوجاج از ساز شنیده شود. چرا که کوک نامناسب هم کیفیت صدای ساز را پایین می‌‌آورد و هم به مرور زمان به سنتور آسیب می‌رساند. بنابراین تعداد بالای سیم‌ها و کوک دقیق آنها برای هنرجوهای مبتدی می‌تواند تا حدودی گیج‌کننده باشد. اما اگر هنرجو نحوه کوک سنتور را به صورت اصولی بیاموزد و تمرین کند، می‌تواند با سرعت بیشتری سنتور خود را کوک نماید.
آموزش نحوه کوک سنتور
اصول و نحوه کوک سنتور کمی پیچیده است، اما اگر استمرار و تمرین داشته باشید به راحتی می‌توانید به آن مسلط شوید. همانطور که در مقاله ساختمان سنتور گفتیم، سیم‌های سنتور از یک طرف به سیم‌گیرها و از یک طرف به گوشی‌های ساز متصل هستند. سیم‌ها از روی خرک‌ها عبور می‌کنند و در جایگاه خود مستقر می‌شوند. بر روی خرک‌ها چهار سیم هم‌کوک قرار می‌گیرد و هر خرک معرف یک نت در سنتور می‌باشد. قبل از کوک کردن سنتور باید حتما از موقعیت قرارگیری خرک‌ها بطور صحیح مطمئن شوید، زیرا تنها در این صورت است که نت‌ها به درستی تنظیم می‌شوند.
در آغاز کوک کردن سنتور می‌بایست انتهای مضراب را در دست بگیرید و شروع به ضربه زدن به یک سیم از چهار سیم کنید. اگر به مضراب دسترسی ندارید با ناخن نیز می‌توانید این کار را انجام دهید. در این صورت می‌توانید صدای نت آن سیم را بشنوید و آن را تنظیم کنید. سیم را دنبال کنید تا ببینید به کدام گوشی سنتور متصل است و با چرخاندن گوشی صدای سیم را تنظیم کنید. این عمل را برای هر چهار سیم به ترتیب انجام دهید، بطوریکه که با ضربه زدن به کل سیم‌ها یک صدای واحد و بدون اعوجاج بشنوید.
برای کوک کردن سنتور باید بتوانید سیم‌های آن را شل و سفت کنید. انجام این کار توسط وسیله‌ای به اسم آچار کوک انجام می‌شود. در انتهای آچار کوک شیاری وجود دارد که گوشی‌های سنتور درون آن قرار می‌گیرند و چرخانده می‌شوند. با چرخاندن آچار کوک به سمت جلو یعنی جهت عقربه‌های ساعت سیم سفت می‌شود. همچنین با چرخاندن آچار کوک در جهت خلاف عقربه‌های ساعت و رو به عقب سیم شل می‌شود.
در هنگام چرخاندن آچار کوک مراقب باشید زیاد و با سرعت آن را نچرخانید وگرنه ممکن است سیم پاره شود.
آموزش نحوه کوک سنتور با تیونر
برای کوک کردن سنتور می‌توانید از تیونر و یا اپلیکیشن‌های موبایل کمک بگیرید. نحوه کوک سنتور با تیونر بسیار ساده است. تیونر دستگاهی است که فرکانس‌های مختلف نت‌ها را بر روی ساز نشان می‌دهد و شما به راحتی می‌توانید متوجه وضعیت سیم‌های ساز خود شوید. فرکانس استاندارد کوک کردن سنتور بر اساس نت لا با فرکانس 440 هرتز می‌باشد.
همانطور که گفتیم روش کوک سنتور بدین صورت است که ابتدا یک سیم را جدا می‌کنید و با انتهای مضراب به آن ضربه می‌زنید. همزمان آچار کوک را در گوشی سیم مورد نظر قرار می‌دهید. حال باید به سیم ضربه بزنید تا تیونر صدای آن را بشنود. به صفحه نمایشگر تیونر نگاه کنید. اگر علامت روی تیونر و یا عقربه آن نت‌های پایین‌تر از نت مورد نظر را نشان می‌داد باید سیم را توسط آچار کوک کمی سفت کنید. اگر تشخیص دادید که علامت روی تیونر نت‌های بعد از آن را نشان می‌دهد باید سیم را کمی شل کنید. برای هر سیم باید تا جایی اینکار را انجام دهید تا عقربه تیونر در وسط قرار بگیرد و یا چراغ آن سبز شود.
نحوه کوک سنتور در دستگاه‌های مختلف
یکی مهم‌ترین نکاتی که در هنگام کوک کردن سنتور باید به آن توجه کنید این است که در کدام دستگاه می‌خواهید بنوازید. چرا که نحوه کوک سنتور در دستگاه‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است. بنابراین انتخاب دستگاه سنتور قبل از شروع کوک کردن آن ضروری است. یکی از مراحلی که شما را تبدیل به یک نوازنده حرفه‌ای می‌کند، یادگیری نحوه کوک کردن سنتور در دستگاه‌های مختلف است. در غیر این صورت هر بار که می‌خواهید کوک سازتان را تغییر دهید و یا آن را تنظیم کنید باید هزینه زیادی را متقبل شوید.
یکی از راحت‌ترین و همچنین محبوب‌ترین کوک‌های سنتور مخصوصا برای مبتدیان، دستگاه شور است. اکثر هنرجویان سنتور با همین دستگاه شروع به یادگیری این ساز خوش‌صدا می‌کنند. ما در موسیقی ایرانی هفت دستگاه داریم که شامل دستگاه شور، همایون، سه‌گاه، ماهور، چهارگاه، راست پنجگاه و نوا می‌باشد. همچنین پنج آواز در موسیقی ایرانی با نام‌های ابوعطا، دشتی، بیات ترک، افشاری و اصفهان نواخته می‌شود که آواز اصفهان دارای کوک یکسان با دستگاه همایون بوده و بقیه آنها دارای کوک یکسان با دستگاه شور می‌باشند.
یکی دیگر از مطالبی که برای انجام صحیح نحوه کوک سنتور باید با آن آشنا شوید، اصطلاحات زیر می‌باشند.
بمل: هنگامی که نتی را بمل می‌کنید یعنی صدای آن را نیم پرده کاهش داده‌اید.
دیز: با دیز کردن نت در واقع صدای آن را نیم پرده افزایش می‌دهید.
کرن: زمانی که نتی کرن می‌شود صدای نت ربع پرده افزایش پیدا می‌کند.
سری: هنگامی که نتی را سری می‌کنید صدای آن را ربع پرده کاهش می‌دهید.
بکار: نتی که صدای اصلی خود را دارد بکار نامیده می‌شود.
حال که با اسامی دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی آشنا شدید، می‌توانیم به آموزش انواع کوک سنتور و معرفی علائم نت‌ها در جدول کوک سنتور برای سه دستگاه شور، ماهور و سه گاه بپردازیم.
نحوه کوک سنتور در دستگاه شور
- خرک اول: در این خرک باید در سیم‌های سفید و زرد و پشت خرک نت می کرن تنظیم گردد.
- خرک دوم: برای تمامی سیم‌های ساز نت فا تنظیم شود.
- خرک سوم: در این خرک باید تمامی سیم‌ها روی نت سل تنظیم شوند.
- خرک چهارم: تمامی سیم‌های زرد و سفید باید روی نت لا کرن و سیم پشت خرک روی نت لا بمل کوک شود.
- خرک پنجم: در خرک پنجم تمامی سیم‌ها روی نت سی بمل کوک می‌شوند.
- خرک ششم: در این خرک نیز تمام سیم‌ها روی نت دو تنظیم می‌گردند.
- خرک هفتم: سیم‌های پشت خرک و زرد روی نت ر کرن و سیم‌های سفید روی نت ر بکار تنظیم می‌شوند.
- خرک هشتم: در این خرک سیم‌ها همگی روی نت می بمل کوک می‌شوند.
- خرک نهم: تمامی سیم‌ها روی نت فا تنظیم می گردند.
نحوه کوک سنتور در دستگاه سه گاه
کوک سنتور در دستگاه سه گاه تفاوت زیادی با دستگاه شور ندارد. در ادامه به بررسی نت‌ها در دستگاه سه گاه می‌پردازیم.
- خرک اول: تمامی سیم‌ها روی نت می کرن تنظیم می‌شوند.
- خرک دوم: همه سیم‌ها بر روی نت فا کوک می‌گردند.
- خرک سوم: سیم ها در هر 3 پوزیسیون بر روی نت سل کوک می‌شوند.
- خرک چهارم: سیم‌های سفید و زرد لا کرن و سیم‌های پشت خرک روی نت لا بمل تنظیم می‌گردند.
- خرک پنجم: همه سیم‌ها بر روی نت سی بمل تنظیم می‌شوند.
- خرک ششم: در این خرک نیز تمامی سیم‌ها بر روی نت دو تنظیم می‌گردند.
- خرک هفتم: نت ر برای هر 3 پوزیسیون کرن در نظر گرفته می شود.
- خرک هشتم: همه سیم‌ها در این خرک بر روی نت می بمل تنظیم می‌گردند.
- خرک نهم: تمامی سیم‌ها بر روی نت فا تنظیم می شوند.
نحوه کوک دستگاه ماهور سنتور
- خرک اول: همه سیم‌ها بر روی نت می بکار تنظیم می‌شوند.
- خرک دوم: سیم‌ها در هر 3 پوزیسیون بر روی نت فا تنظیم می‌گردند.
- خرک سوم: در این خرک نیز همه سیم‌ها بر روی نت سل کوک می‌شوند.
- خرک چهارم: سیم های سفید و زرد لا بکار و سیم های پشت خرک بر روی لا بمل تنظیم می‌شوند.
- خرک پنجم: نت سی در هر 3 پوزیسیون بصورت بمل کوک می‌شود.
- خرک ششم: در هر 3 پوزیسیون نت دو بکار تنظیم می‌شود.
- خرک هفتم: نت ر در همه سیم‌ها بصورت بکار کوک می‌شود.
- خرک هشتم: در هر 3 پوزیسیون سیم‌ها بر روی نت می بمل تنظیم می‌شوند.
- خرک نهم: همه سیم‌ها بر روی نت فا تنظیم می‌شوند.
نحوه کوک سنتور در دستگاه همایون
- خرک اول: نت می سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کُرُن کوک می‌شود.
- خرک دوم: نت فا در هر سه پوزیسیون بصورت بکار کوک می‌شود.
- خرک سوم: نت سل در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شوند.
- خرک چهارم: نت لا سیم‌های زرد و سفید کرن و سیم‌های پشت خرک، بمل تنظیم می‌شود.
- خرک پنجم: نت سی در هر سه پوزیسیون بصورت بکار کوک می‌شود.
- خرک ششم: در هر سه پوزیسیون نت دو بصورت بکار کوک می‌شود.
- خرک هفتم: نت ر در هر سه پوزیسیون بکار تنظیم می‌شود.
- خرک هشتم: نت می برای هر سه پوزیسیون بِمُل کوک می‌شود.
- خرک نهم: نت فا در هر سه پوزیسیون بکار تنظیم می‌شود.
کوک سنتور در دستگاه چهارگاه
- خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک دوم: سیم‌ها در هر سه پوزیسیون بر روی نت فا بکار کوک می‌شوند.
- خرک سوم: نت سل در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک چهارم: نت لا سیم‌های زرد و سفید کرن و سیم‌های پشت خرک، بمل کوک می‌شود.
- خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک ششم: تمام سیم‌ها بر روی نت دو بکار تنظیم می‌شوند.
- خرک هفتم: نت ر در هر سه پوزیسیون کرن کوک می‌شود.
- خرک هشتم: نت می در سیم‌های زرد کرن و در سیم‌های سفید و پشت خرک بکار کوک می‌شود.
- خرک نهم: نت فا سیم‌های زرد دیز و سیم‌های سفید و پشت خرک بر روی بکار تنظیم می‌شود.
کوک سنتور در دستگاه راست پنجگاه
- خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون بصورت بکار کوک می‌شود.
- خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک سوم: نت سل در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک چهارم: نت لا سیم‌های زرد و سفید بکار و سیم‌های پشت خرک، بمل کوک می‌شود.
- خرک پنجم: نت سی هر سه پوزیسیون بمل کوک می‌شود.
- خرک ششم: در هر سه پوزیسیون نت دو بکار کوک می‌شود.
- خرک هفتم: نت ر سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کرن کوک می‌شود.
- خرک هشتم: سیم‌ها در هر سه پوزیسیون بر روی نت می بمل کوک می‌شوند.
- خرک نهم: نت فا در هر سه پوزیسیون بصورت بکار کوک می‌شود.
نحوه کوک سنتور در دستگاه نوا
کوک دستگاه نوا در سنتور نیز مانند دستگاه شور است و فقط کوک خرک‌های هفتم با دستگاه شور متفاوت است. البته دستگاه نوا شخصیت مستقلی نسبت به دستگاه شور دارد.
- خرک اول: نت می در هر سه پوزیسیون کرن کوک می‌شود.
- خرک دوم: نت فا هر سه پوزیسیون را بصورت بکار کوک می‌کنند.
- خرک سوم: نت سل هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک چهارم: نت لا سیم‌های زرد و سفید کرن و سیم‌های پشت خرک، بمل کوک می‌شود.
- خرک پنجم: در هر سه پوزیسیون نت سی بمل کوک می‌شود.
- خرک ششم: نت دو در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
- خرک هفتم: نت ر سیم‌های زرد بکار و سیم‌های سفید و پشت خرک کرن کوک می‌شود.
- خرک هشتم: تمام سیم‌ها بر روی نت می بمل کوک می‌شوند.
- خرک نهم: نت فا در هر سه پوزیسیون بکار کوک می‌شود.
لازم به ذکر است که کوک سیم‌های پشت خرک با ایجاد حرکت جزیی در خرک به صورت افقی انجام می‌گیرد. این کار برای کوک دستگاه‌هایی انجام می‌شود که باید نت سیم پشت خرک با نت سیم سفید متفاوت باشد.
کلام آخر
همانطور که دانستید کوک کردن سنتور یکی از چالشی‌ترین مراحل یادگیری سنتور است. اما با کمی حوصله و تمرین کاملا می‌توانید به نحوه کوک سنتور و دستگاه‌های مختلف آن مسلط شوید. کوک نگه داشتن سنتور بسیار مهم است و بر روی کیفیت صدای ساز و طول عمر آن تاثیر زیادی دارد. بنابراین برای یادگیری روش کوک سنتور به یک مدرس باتجربه و دارای دانش موسیقی بالا نیاز دارید. در مجموعه سه لا چنگ بهترین مدرسان سنتور از سراسر ایران در حال تدریس آنلاین سنتور به هنرجوها می‌باشند. اگر شما نیز علاقه‌مند به آموزش سنتور آنلاین هستید به وبسایت ما مراجعه کنید و با حرفه‌ای‌ترین اساتید سنتور در ارتباط باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام در کلاس‌ها می‌توانید با شماره 91098925-021 تماس حاصل نمایید و یا فرم مشاوره رایگان زیر را پر کنید تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما تماس بگیریم.
جهت مشاوره رایگان و ثبت‌نام در کلاس‌ها فرم زیر را پر کنید.